Dit hoorspel is een poging om met verhaal- en geluidsstructuren een atmosfeer te creëren waarin een archeologie van tranches hedendaags leven ontstaat zonder ze onmiddellijk te kunnen onderbrengen in bekende literaire genres. Vertellingen?
In uiterst korte story’s horen we allerlei aspecten van een beschaving aan bod komen.
Elke tranche is een uiterst kort verhaal uit een ‘teruggevonden’ bron, een boek met als titel ‘vijfentwintig liefdesbrieven’.
In die verhalen denken de ontdekkers elementen te vinden waarmee de ondergang van een beschaving op een bepaalde planeet te verklaren is.
De elementen liggen niet voor het grijpen, als ze dan al bestaan.
Het is er de maker om te doen geweest vanuit de bestaande short story’s telkens nieuwe verhaalstructuren op te bouwen met zinnen uit de gehoorde verhalen.
Woorden en klanken vormen een sjabloon waarin herkenbare gevoelens uit deze tijd (1987!) een patine van een voorbije beschaving krijgen.
Ook zonder deze ‘bedoeling’ is het best mogelijk naar deze compositie te luisteren.

Met de mooie stem van Oswald Versijp.
Door toenmalige Radio-3 (BRT) geproduceerd, opgenomen en gemonteerd op 5-8 mei 1987 en uitgezonden op 6 oktober van datzelfde jaar.
Met nog steeds intense dank aan de technici en de geluidsregisseur van wie ik de namen niet in de brochure vond, maar van wie ik voortdurend mocht bijleren, een drietal dat intens meedacht en meebouwde aan de vele hoorspelen en documentaires.

Laat je niet afleiden door het begin, de schokkende muziek is met opzet zo gemonteerd na 15 seconden stilte

 

  35’41

DE GEVOLGEN VAN 25 LIEFDESBRIEVEN

Onduidelijke, schokkende muziekfragmenten, afgebroken, gemengd met voetstappen en fluitend iemand, een zingende stem, een flard toespraak, voetbalsupporters en in het uitgalmende decor:

Goede vriend, Aurelius,
Het enige wat we op deze planeet aantroffen was een boek.
‘Vijfentwintig liefdesbrieven’ heette het.
Er waren slechts negen vellen van bewaard.
Ze bevatten waarschijnlijk een code die het uitsterven van deze beschaving verklaart.
Daarom hebben Severus en ik, na elk twee brieven, zinnen geselecteerd die belangrijk konden zijn om het verleden tegemoet te komen.
De documenten hebben we van geluiden voorzien. We troffen ze aan bij een verzamelaar van primitieve geluidsdragers.

Voetstappen in een lege ruimte

Ze hoorde haar eigen voetstappen. Heel duidelijk. Er is niemand meer, dacht ze. Alleen ik ben er. Ikzelf en mijn spoken.

We horen iemand pogingen doen om iets te fluiten.

Ze probeerde iets te fluiten, net zoals haar vader dat vroeger deed toen ze samen wandelden, maar het lukte niet.
Haar spoken brachten haar uit de pas. Haar spoken probeerden haar terug te voeren naar de tijd toen ze haar eigen voetstappen nog niet hoorde.

In de verte zingt een kind

Haar spoken begonnen gevoelens wakker te maken die ze net niet de baas kon. Ze dacht aan haar vader toen ze hem een gouden horlogeketting gaf. Die ketting hangt weldra op zijn buik, dezelfde buik die in de aarde zal liggen, zoals alles naar de aarde terugkeert.

We horen iemand een toespraak houden, zonder te moeten begrijpen waar over hij het heeft.

Dat kon je best zeggen zo lang het niet jezelf of je eigen vader aanging. Maar toen ze hem de horlogeketting gaf, werd het haar duidelijk en ze haatte hem omdat hij niet eeuwig kon blijven leven, omdat hij zich al had verzoend met het bewusteloos liggen.

Een golf massagezang horen we op een voetbalveld.

Het hoorde erbij, zegde hij haar troostend. We moeten plaats maken. Plaats maken? Nu was er plaats genoeg. Plaats voor mensen die eindelijk de aarde leerden verafschuwen.
Ze zouden de lucht bezitten, en niets kon hen naar beneden halen. Ook de tijd niet, die afgeleefde vader van haar.

Muziek mandoline-concerto van Vivaldi, het thema van dit hoorspel, begint.

Ze liep nu rechtop. Als ze haar spoken kon kwijt geraken, dan zou ze vliegen.
Vliegen met onhoorbare vleugelslag. Boven de aarde, deze buik gevuld met miljarden uitgedeinde kinderen.

Muziek verdwijnt in een lange galm.

Er was eens een man die dronken van de lucht werd. Alcohol zei hem niets. Maar de lucht!

Een sissend suizend geluid, een luchtdecor wordt hoorbaar.

Als hij nog maar zeven minuten buiten was, kreeg hij dat rare gevoel al in zijn hoofd. Pure dronkenschap. Hij begon te lallen, te zingen. Hij liep schots en scheef, begroette iedereen overdadig en deelde zijn geld uit aan de armen. Pas als hij weer binnen zat ging die dronkenschap over. Dan werd hij langzaam nuchter.
Een pet dragen, stevige overkleren, het hielp allemaal niets. Kwam hij buiten dan volgde de onvermijdelijke dronkenschap. Het was de lucht.

Vooral de vroege februarilucht deed hem veel kwaad. Dunne lucht was het, vliezig van de vrieskou maar toch al met de eerste geuren uit het zuiden.
Van die lucht werd hij binnen de vijf minuten zo dronken als een kanon.

Binnenblijven was ook geen leven. Dat kon nog in de oktober- of novemberlucht, maar met de lente in de lucht…

Een dokter kon hem ook niet helpen. Die zegde dat het iets met de stofwisseling te maken had en met zijn gevoelige lever, maar verder dan warme melk en goed slapen geraakte hij niet.

Omdat de mensen voortdurende dronkenschap aanstootgevend vonden, sloten ze de man op.
In zijn cel was hij nooit meer dronken. Werd hij gelucht dan kreeg hij even het vroegere gevoel, maar gevangenislucht is te dunnetjes om iemands nuchterheid te bedreigen.
Hij schreef gedichten en liederen over de lucht en die vonden hun weg naar het publiek.

Toen de man na jaren weer buiten mocht, was hij te suf om nog diep te kunnen inademen. Hij reisde naar de bergen, beleefde er een korte maar intense dronkenschap en stortte van een hoge bergtop. Zijn laatste adem smaakte naar armagnac en Ierse whisky.
En zijn ziel baadde in lucht, tot het einde der tijden.

muziek neemt het luchtdecor over, valt weg in lange galm.

Deze vrouw was te mooi.

We horen een onbekend liefdesliedje van lang geleden , veertiger, vijftiger jaren, chanson.

Haar schoonheid straalde en wie door die straling werd aangetast, stierf een langzame pijnlijke liefdesdood.

Deze vrouw werd het symbool van een natie, van een continent. Na twee jaar was de halve aardbol ziek van haar.

Deze vrouw liet kerkhoven aanbidders na, bibliotheken gedichten, paleizen vol beelden, kortom: zij zorgde voor laaiende creativiteit, vonkende strijd, overvolle gekkenhuizen en nieuwe kloosterorden.

Deze vrouw gaf haar naam aan vulkanische gebergten op Mars, luidde een nieuw litterair tijdperk in en schonk de filmwereld meer dan tweehonderd prenten over liefde en dood.
Oorlogen werden om haar ontketend. De wereld die de eerste waanzin-golf overleefde, stierf in een nucleair conflict.
Deze vrouw bleef alleen over, samen met de bijna gepensioneerde generaals van de grote legers.

Ritmische trommels stapelen zich op

Uit hun nageslacht kwamen de nieuwe aardbewoners. Stralend van schoonheid en strijdzucht, geprogrammeerd voor verwoestende liefde, barstend van creativiteit, bulkend van zielenpijn.
Tekens weer overleefde zij de strijd.
Hitsige generaals weten wat het is om haar te treffen in de tuin van Eden. Hun slangengezichten verbergen zij tussen het lover van de grote boom.

Trommels heviger en weg.

-Haar spoken begonnen gevoelens los te maken die ze niet de baas kon.
-Als hij nog maar zeven minuten buiten was, kreeg hij dat rare gevoel al in zijn hoofd. Pure dronkenschap.

stilte
muziekthema cello

Niemand hield meer van cello’s dan hij.

Zijn huis was een cello, zijn bed, om maar eens iets te noemen, zijn zeepbakje, zijn schrijfmachine, zijn toekomst. Ze hadden allen de vorm van een cello.
Omdat vrouwen niet dadelijk in deze vorm te verkrijgen of te verwringen zijn, was hij nooit op hen verliefd geweest.
Even kreeg een welgeschapen vrouw met een stem als een cello zijn aandacht maar toen ze verder geen enkele gelijkenis met zijn passie vertoonde, vergat hij haar, dromend de wereld in één reusachtige sonore cello te herbouwen.

Ook in het gekkenhuis was hij niet te houden en weldra verklaarde hij dat god een cello was.
Dit ging te ver. De wereld bleek oud genoeg en daarom:

trompet in volle klaarte met lange nagalm-tijd

en daarom liet god zijn engelen verschijnen, blazend op het zuiverste koper dat ooit werd geschapen.

Het einde der tijden brak aan. Goeden en kwaden werden gescheiden, en wie overbleef mocht opnieuw de aarde bevolken.

voetbalsupporters bij het maken van een goal

In zijn gekkenhuis schreef de man gedichten op de muren. De volgende oordeelsdag zouden het cello’ s zijn die de tijden overbodig maakten.

Omdat gekken niet geoordeeld, laat staan veroordeeld mogen worden, bevolkten zij de lege aarde, en het was niet Columbus, maar de man die eeuwen later Amerika ontdekte en daarmee bewees dat de aarde de vorm van een cello had.

Cellothema
Geweer geladen, schot, gil, trein die voorbijkomt.

Ze wachtte.
Ze wachtte tot het morgen zou worden.
Niets is zo mooi als een morgen om de hand aan zichzelf te slaan.

Herhaling laden, schot, kreet, treinen.

Nog voor de middag zou ze gevonden worden. Hier ligt, enz. enz.
Een heel leven lang kon hij haar mond op mond beademen. Zij bleef wat ze was: dood.

Muziekthema tussen de volgende zinnen.

Een heel leven lang zou hij elke morgen aan haar moeten denken, tot hijzelf de ogen sloot.

Niets is zo machtig als de dood, dacht zij.
Ze zag zich in zijn gezelschap oud worden.
Ze wist wat het zou zijn.

Geluidenmix huishoudtoestellen en dito

Ze wist wat het zou zijn: de verveling, het trage verraad, de ontgoocheling, het vervreemden.
Terwijl de dood…

De dood bracht hen voor meer dan een tijdperk samen. Ze zou hen fixeren als toppunten van liefde, als eeuwig stervenden terwille van elkaar.
En als ze naar het mes zocht, hoorde ze zacht geritsel in de populieren en drie jonge knapen schudden hun goudgelokte hoofden.
Nu herinnerde zij zich Mozart. Zij wist wat ze zou zingen, nauwkeurig. Woord voor woord kwam haar voor de geest.

fragment van de 3 knapen uit de Toverfluit, deel 1

En ze wist ook dat de dood in dit leven werkelijk de dood zou zijn. Later, veel later dus.
Hun stemmen liepen over in de eerste morgenkleuren.
Een volgende keer was zij Pamina niet, maar Julietta. En dan…
De jongetjes sprongen uit de bomen en begonnen aan hun taak.
Wolfgang zag ze vliegen.
Net boven de grond eindigde het voorspel. Een prachtige finale.

Zang van de drie knapen, met daarna toilet dat doorspoelt. Daarna de woorden uit de herinnering:

-Vliegen met onhoorbare vleugelslag. Boven de aarde, deze buik met miljarden uitgedeinde kinderen.
-Hij schreef gedichten en liederen over de lucht.
-Deze vrouw bleef alleen over, samen met de bijna gepensioneerde generaals van de grote legers. -In zijn gekkenhuis schreef de man gedichten op de muren.
-De jongetjes sprongen uit de bomen en begonnen aan hun taak.

Venetiaans thema mandoline-concerto (Andante) plots afgebroken.

Toen alle gedichten tot dezelfde woorden waren herleid, kwam de periode van de dichters zonder woorden over de wereld.
Hun zwijgzaamheid werd geprezen.

Buitendecor met koekoek en vogels.

Hun zwijgzaamheid werd geprezen.
Om die zwijgzaamheid vorm te geven, drukten ze lege bundels met daarin de omtrekken van een gedicht, aangeduid door een open of gesloten lijn. Zo ontstond de tekenkunst.

Buitendecor gaat over in klankgroepen

En toen de aardbewoners bemerkten dat de werkelijkheid bijna zo mooi als de gravure of kleurencompositie was, begonnen ze woorden te gebruiken om hun verbazing uit te drukken.
Met die woorden maakten ze gedichten, en toen alle gedichten tot dezelfde woorden waren herleid, kwam de tweede periode van de dichters zonder woorden over de wereld.

Om niet in herhaling te vallen, werd nu de muziek uitgevonden en men zong in liederen zonder woorden wat er aan persoonlijke gevoelens te koop was.

Woordeloos gezang van Broeder Jacob

De ramen naar de tuin stonden ver open. Gezang van vogels lokte ons naar buiten.

Natuurdecor met merel

Het was inderdaad Venetië waar we ons bevonden. We sloten de ogen. In gondels gezeten bezochten we de lagune.

Vogelgezang is in mandoline-thema overgegaan.

Later vertelden we over deze tocht. Kinderen keken ons verbaasd aan. Ouderlingen schudden het hoofd. Toch kon men nog de zeelucht in onze kleren rieken, het oosten in onze ogen zien.

Hun verbeelding? Te gek meneer. Elk cliché herkauwen zij, en als ze bellen blazen lacht de goegemeente.
Met citaten zijn hun zuinige mondjes gevuld.
Tsjechov herschrijven zij en Shakespeare was toch maar een mens.
Ze kunnen niet meer tekenen en haasten zich om toneel te spelen, en waar vroeger de volksdansgroepen, naar het buitenland trokken, verbazen deze nieuwe gildebroeders het internationaal publiek met de nieuwe kleren van de keizer.
Als kostschoolmeisjes blijven zij gibberen.
Oh, maar dit is grappig.
Te gek, meneer.

Dus zei het kind: (en de mannenstem)

Kind: Bij gebrek aan fabels, door tekort aan stadsverhalen, zal ik ze voor jullie uitvinden.
Ik ben.
Ik ben degene die jullie niet krijgen.
Timmer jullie theaters dicht, hou jullie gallereien gesloten
Ik kom.
Ik zal heel luid roepen, zonder schaamte, zonder pardon.
De keizer is bloot!
En pas op.
Ik laat me niet gebruiken door de uitgeleefde vertellers.
Ik laat me niet voor de kar van ‘vroeger-was-een-mooie tijd- spannen.
Ik ben.
Ik kom.
Ik vertel de verhalen over de geesten van de flatgebouwen.
De graal, gevonden na een lange zoektocht door de stadsriolen.
Wat uitgevonden is, zal ik weer uitvinden.

Venetiaans thema, 2de deel.

Woorden uit de herinnering:

-Het hoort erbij, zegde hij haar troostend. We moeten plaats maken.
-Toen de man na jaren weer buiten mocht, was hij te suf om nog diep te kunnen inademen.
-Uit hun nageslacht kwamen de nieuwe aardbewoners.
-Omdat gekken niet geoordeeld, laat staan veroordeeld mogen worden, bevolkten zij de lege aarde.
-Ze zag zich in zijn gezelschap ouder worden.
-Een volgende keer was zij Pamina niet maar Julietta , en dan…
-De ramen naar de tuin stonden ver open.

Verschillende soorten gongen en bellen als signalen

Degenen die nu de pest nog niet hadden, verzamelden zich op de heuvels buiten de stad.
Degenen die nu de pest nog niet hadden, sloten zich bij de verhalenvertellers aan.

Als het regende gooiden ze hun kleren weg en smeekten de goden om reiniging.
De epidemie bevolkte de hemel met lang vergane machten.
De vertellers bekeerden zich.
Hun schunnige verhalen ruilden ze tegen gebeden in.
Hun laatste restje trots verkochten ze voor wierook op de altaren.
Ze sloegen hun lichamen en lieten hun geslacht verdorren.
De lente overwoekerde hun gebeenten.
Nu de mensen verdwenen, staat ook de hemel weer te koop.

Bellen. Stilte.
Geluiden van roeiboot in grot, fakkels.

We steken de fakkels aan nu we de grotten invaren.
Gruwelijke tekeningen zijn zichtbaar.
Een kind wordt geofferd aan kennis en macht.
Het vaderschap vertrappelt vrouwen met vleugels.
Woeste Bachanten stenigen Orfeus, de beminnelijke zanger.
Het stalen tijdperk wordt door de draak gevreten.

Wie waren de bewoners van deze planeet?

Alleen nog de roeiboot hoorbaar

-Boven de aarde, deze buik gevuld met miljarden uitgedeinde kinderen.
-Zijn ziel baadde in lucht, tot het einde der tijden.
-Hun slangengezichten verbergen zij tussen het lover van de grote boom.
-Het was niet Columbus maar de man die eeuwen later Amerika ontdekte en daarmee bewees dat de aarde de vorm van een cello had.
-Een prachtige finale.
-Toch kon me nog de zeelucht in onze kleren rieken, het oosten in onze ogen zien.
-Wat uitgevonden is, zal ik weer uitvinden.
-Nu de mensen verdwenen staat ook de hemel te koop.
Wie waren de bewoners van deze planeet?

Muziekthema