Blauw- en paarsgetint, lilla-tonen, zo oud als de tuin en het huis (ze moeten in hun 84ste jaar zijn) de blauwe regen en de seringenbomen.
Ze willen hoger, de lucht in.
De blauwe regen zwiept zo lang met zijn tentakels tot hij een takje van een boom vindt en kruipt dan langs de Atlas-ceder hoger op of gebruikt de hedera om de muur te veroveren.
De seringen zijn steeds hoger gaan wonen bij gebrek aan deskundig terugsnoeien, maar zijn daardoor een rustpunt als je vanuit de werkkamer van Marie de tuin inkijkt: toortsen paars en achteraan een witte soort.
Kortstondig.
Vooral de geur van seringen.
Zacht, en toch doordringend.
Maar kortstondig zoals alles wat mooi en kwetsbaar is.
In de late namiddag maakte ik enkele foto’ s.
Voorbij het hoogtepunt alvast, althans de seringen, op de terugweg.
Maar met de ontrollende varens een belofte van lange avonden.
In juni zou de liguster geuren, maar een winterstorm met sneeuw en ijs brak een reusachtige tak van de ceder en die verwoestte de (al zieke) liguster. Toch staan er nog enkele staken-bossen en tegen de afgesneden stokken aan de grond schieten scheuten op, onbedwingbaar.
Twee markante eigenschappen:
Kortstondigheid.
Het onbedwingbare groeien.
Ze lijken een tegenstelling te zijn, maar vullen voortdurend elkaar aan.
Dat het verschijnsel ‘mens’ daarin soms moeilijk is te plaatsen kan ik begrijpen.
Al wordt het nog oneindig lang weer lente, het verhaal van het uitgebloeide als voorwaarde voor nieuw leven klinkt aannemelijker als je dertien bent dan op je vierenzeventigste.
We zullen het dus bij ‘wijsheid’ houden als we over ouderdom spreken al laat het woord zelf iets anders vermoeden.
In de jaren tachtig van de vorige eeuw schreef ik voor Dora van der Groen 3 radio-monologen rondom de menselijke stem.
Eén ervan, ‘een dame speelt toneel’ kun je hier lezen en horen. (maart 1987)
Er zijn duidelijk twee ruimtes: de ruimte op het toneel, de innerlijke ruimte.
Klik hieronder op het pijltje om Dora te beluisteren:
Stel nu dat ik niet de naam van een sterveling zou dragen, maar bekend zou zijn onder de naam Psyche, de jongste van de drie koningsdochters.
(Hier draait de actrice zich langzaam om. Ze kijkt naar het publiek dat nog niet is uitgekucht. Ze zwijgt en schudt het hoofd. Zou zij de woorden herhalen, of kan ze gewoon verder? Zonder misprijzen herhaalt ze dus de eerste twee zinnen.)
Stel nu dat ik niet de naam van een sterveling zou dragen, maar bekend zou zijn onder de naam Psyche, de jongste van de drie koningsdochters.
(Men is in het hedendaagse theater meer gewend dan een nodeloze herhaling, dus ook nu nog kijken alle ogen vol verwachting naar de actrice.)
Mooier dan de godin Afrodite noemde men mij, al waren ook mijn zussen graag geziene foto’s in de sjieke boulevardbladen.
(Het publiek vergeeft je veel. Onder het mom van verbeelding zijn ze bereid je de schoonheid te schenken waar je om gesmeekt hebt. Wat ze zelf niet bezitten, kunnen ze moeiteloos weggeven.)
Het verwonderde dan ook niemand dat men tempels voor mij oprichtte,terwijl Afrodites bedeplaatsen leeg liepen.
(Als ik nu de zaal inkijk, zie ik ze de vergelijking met de goddeloosheid van deze tijd maken. Vergis je niet, toeschouwer. Ik speel Monroe niet, en heb geen nood de lege kerken te verdedigen.)
Kwam ik in de stad, dan liepen de mensen buiten, en strooiden ze bloemen op mijn weg. Fotografen en drukdoende nepjournalisten hoorden van in mijn kindertijd bij het straatbeeld.
(Kom nou, denken ze. Je kunt best heel mooi zijn geweest, maar maak het niet te grof. We zien een rijpere vrouw voor ons die in nog heel weinig aan de regels van de voorgeschreven schoonheid beantwoordt. Natuurlijk, er zijn er enkelen die het over uitstraling zullen hebben en hun eigen lelijkheid al jaren met zielen-adel en innerlijke rijkdom trachten te camoufleren.)
Zoveel eer en mondaine aanhankelijkheid werd Afrodite een beetje te veel. Ze riep haar zoon Eros. Eros is de god met de gouden vleugels. Hij schiet pijlen in de harten van de mensen. Onzichtbaar zijn ze voor het oog, maar des te meer voelbaar. Wie erdoor getroffen werd, ontstak in vurige liefde, en dat betekende geluk voor de enen en bittere smart voor de anderen.
(Hier wacht de actrice. De toeschouwers weten vooruit dat de jonge god op Psyche verliefd zal worden, maar ze hebben tijd nodig om hun eigen bekrompen verliefdheidjes voor de burgelrijke geest te roepen.)
Je moet naar de koningsdochter Psyche, zoon.
Ze laat zich als een godin vereren. Nu de moraal zoek is geraakt en de kerken tot vriendelijke eilanden zijn verworden, zal men haar op aarde nog heel weinig in de weg leggen. Verwond haar met een pijl zodat ze stapel verliefd wordt op de verachterlijkste man die op aarde rondloopt.
We kunnen niet wachten tot ze rimpels begint te krijgen of door een overdosis drugs een einde aan haar leven maakt. Juist dan zal ze een mythe worden terwijl ik haar uit de gedachten van de mensen wil verbannen zodat de offervuren weer zullen opvlammen in mijn tempels.
(Dus toch, denkt het publiek. Dus toch Marilyn. Dus toch een parabel over de kerkelijke leegloop die wel zal gestraft worden eens het mensdom onder aids of het boze communisme ligt te zuchten!
Vergis je maar niet, kunstbroeders en -zusters. Het theater is geen strijdplaats, geen nest voor revoluties. Het is uit de religie geboren, dichtbij de dodenspelen. Het leven van goden en helden in de mond van stervelingen.)
En Eros streek neer in een boom dichtbij het paleis van Psyche’s vader. Hij nam pijl en boog en wachtte. Toen verscheen Psyche.
Langzaam liet Eros zijn boog zinken en keek. Hij keek tot ze zich weer in het paleis terugtrok. Toen stak hij zijn pijl weer in de koker en vloog weg. Voor het eerst had hij een bevel van zijn moeder in de wind geslagen.
(De actrice verdwijnt in het donker; het noodlot is bekend. Goden en mensen zullen met elkaar willen paren. Alsof de fruitbloesems verlangden door het zaad van de weidende kuddes de appel of peer te vermijden, het rottingsproces van de herfst te ontvluchten. Dom als bloesems zijn, zien zij het slachthuis niet, het einde van het vermeende eeuwige leven.)
muziek
Gebeden en offers, maar geen man, terwijl mijn zusters uitgehuwelijkt zijn. Te grote schoonheid schrikt de liefde af.
(Hier wacht de actrice even. Zij kijkt in de zaal zodat de toeschouwers de tijd krijgen om hun vroegere verlangens te toetsen met het leven dat ze nu leiden.)
Te grote schoonheid schrikt de liefde af.
Dus stuurde mijn vader een bode naar het orakel om de grillen van de goden te leren kennen.
‘Kleed je dochter in een doodskleed dat haar bruidsjapon zal zijn. Voer haar dan naar de top van de hoge rots achter het paleis. Daar zal haar bruidegom haar komen halen. Een bovennatuurlijk wezen is hij voor wie zelfs de goden beven.’
Dat was het antwoord van het orakel.
(De actrice slaat een zwart doek om haar lichaam. Een monster zal haar levensgezel zijn, la belle et la bête. Beginnen de toeschouwers te begrijpen dat dit te verkiezen is boven het alledaagse leven met de geliefde die gedoemd is het huisdier te worden?)
Boven. Alleen met de sombere wind en de grijze wolken. Maar Zefyros, de westenwind was mij niet slecht gezind. Hij nam mij op en droeg me naar een liefelijke vallei waar hij me neerlegde tussen fluweelzacht gras temidden geurende bloemen. Ik hoorde een bron en door het wuivende gebladerte van oude bomen zag ik de omtrekken van een schitterend paleis met muren van gedreven zilver en een dak van goud en ivoor.
Een verblindende glans straalde mij door de wijdopen poort tegemoet.
(Hier wordt door contrejour en wat kleurlicht het paleis verbeeld dat de ontvoerde zal binnengaan. Hoe worden zij door de stralen aangegrepen, het publiek. De zon achter de wolken, een bundel licht in een kerk, het theater. Was het niet de god Eros die de naam droeg van de alles-aan-het-licht-brengende?)
Een villa met alles erop en eraan. En nog niet van mijn verbazing bekomen, hoorde ik een stem uit een lege ruimte boven mijn hoofd:
‘Welkom, Psyche, welkom in het paleis. Alle schatten in dit huis behoren jou toe. Mijn dienaren zullen elke wens die je uitspreekt vervullen.
‘Ik zou graag baden’, zei ik. Onzichtbare handen hadden in een oogwenk een dampend bad klaargezet en daarna vond ik de tafel gedekt. Een onzichtbare zanger, begeleid door onzichtbare muzikanten zong een wondermooi lied, tot ik moe werd en ik mijn bed gespreid vond in een andere zaal.
(hier legt de actrice zich neer op een rustbed; het bed is een beetje opgericht zodat het publiek de vermoeide maar nog niet slapende Psyche kan zien. Al weten zij dat zij de enige actrice is in deze productie, zij willen graag de verwachte minnaar erbij denken. Zo is een spot de stralenbundel van het bovennatuurlijke, en een onuitgesproken woord de aanwezigheid van een niet bestaand. Theater is dus toch een rite, een mysteriespel.)
Hier lig ik in het beginnend donker, de radeloosheid van mijn ouders en vriendinnen in het hoofd, de wondere gebeurtenissen van deze dag nog in de ziel. Overvol dus, zodat er geen plaats voor de slaap is. Nu het nacht wordt, hoor ik een ruisende vleugelslag. Iemand nadert mijn bed en vlak bij mijn hoofdkussen hoor ik zijn stem. Dat ik niet bang moet zijn, zegt een mannenstem met nog het roze van een jongen in de intonatie. Dat ik een leven van vorstin zal leiden in zijn paleis. Dat hij mijn man is en me elke nacht zal bezoeken.
Maar zien zal ik hem nooit.
(Nu speelt de actrice in enkele sobere bewegingen het zalige van het liefdesspel met een ongeziene minnaar. Theater is kuis. Het marmer blijkt van piepschuim, de kussen beperken zich tot een lichte neiging, het minnespel verschraalt tot hetgene de toeschouwers van een minnespel verwachten: licht gekreun, een diep gezucht, een kortstondige hevigheid, en dan zoveel geluk voor zo weinig moeite. Het is het gemiddelde van al de liefdesspelen overal ter wereld: men kan niet meer verwachten als men zijn minnaar wel te zien krijgt, opgesloten in zijn jacht naar een orgasme, zijn lichaam in dezelfde standjes, zijn vingers naar dezelfde plekjes. Dit verklaart het succes van de grote liefdesverhalen en de kleine slippertjes.)
Zo leefde ik heel eenzaam, half slapend tijdens de dag in mijn paleis. ’s Nachts bezocht hij mij. Wat deed hij overdag? Was hij piloot, werkte hij als monster in een circus? Zijn vaardigheid in de liefde lieten mij aanvankelijk het ergste vermoeden: had hij nog een aantal van deze droompaleizen en was ik maar een onderdeel van zijn programma? Ik verzweeg mijn angst en gaf me over aan de listen en de lusten van de ongeziene minnaar.
muziek
Op een morgen hoorde ik heel ver mijn naam schreeuwen. Het waren mijn zusters die op een hoge rots stonden en jammerden. Mijn onzichtbare had me daarvoor gewaarschuwd. Maar ik verlangde heel erg naar de mensen uit mijn vroeger leven en had hem gesmeekt hen te mogen ontvangen.
Je kunt ze geschenken geven, maar spreek niet over mij, had hij gezegd. Ik riep dus de westenwind, Zefyros en vroeg hem mijn zussen af te halen. Na enkele ogenblikken stonden ze voor mij.
Hoe vals is de voorbije tijd. Hij maakt de gehate huisgenoten tot edele mensen. We kusten elkaar en babbelden over de gewone dingen. Maar toen ik hen rondleidde verging het lachen hen helemaal. Ze baadden zich, aten en vroegen jaloers naar mijn echtgenoot. Ik deed alsof ik hen niet hoorde, maar ze bleven aandringen en plagen, en tenslotte zei ik: hij is nog heel jong en verzot op jagen. de hele dag zwerft hij in de bossen. Ik gaf hen gouden munten en zilveren hangers en vroeg Zefyros hen weer thuis te brengen.
(Hier kijkt de actrice naar de richting waarin haar zussen zouden verdwenen zijn. Heeft ze heimwee naar het banale leven? Verlangt ze weer naar de bewondering van het grote publiek? Tenslotte was zij een actrice zonder rol, een personage zonder roman. Of is ze fier haar zussen jaloers te hebben gemaakt? Ze zucht en wacht op de nacht. Zijn haar toeschouwers nog gelovig? Ook daaraan kan ze denken. Blijft haar naam op de affiche, of verwijnt deze productie naar de goed bedoelde pogingen? Hoort ze niet te veel schuifelen? Is de laatste rij ook bezet? Kwam vandaag niet de criticus van dat belangrijke tijdschrift?)
Je hebt je goed uit de slag getrokken, zei mijn onzichtbare. Maar of ze ze de volgende keer ook nog zo slim af zult kunnen zijn? Ze zijn half gek van jaloezie. Maar denk eraan: ze mogen niets over mij vernemen, zoals jij ook niet mag vernemen wie ik ben. Als je ook maar éénmaal mijn gezicht zou zien, moeten wij uit elkaar, voor altijd.
(Wil de actrice zich omdraaien? Net zoals Orfeus niet meer kunnen wachten? Je ziet haar twijfelen. Het publiek moet begrijpen dat ze zijn lichaam wil zien, dat ze de onzichtbare minnaar een gestalte wil geven. Ze moeten hun eigen leven vergeten. Hun vaak banaal op elkaar liggen, hun pogingen tot onttrekken. Hun gekluisterd zijn in één bed, levenslang. Mannen en vrouwen moeten door haar woorden de warmte van de geliefde in de rug voelen, nu, op dit ogenblik.)
Heel ongeduldig waren mijn zussen om me weer te zien. Ze wachten niet eens op Zefyros maar sprongen van de rots. Gelukkig was hij in de buurt en ving hij hen op en bracht ze naar mij. Toen ze weer eens over mijn man begonnen, zei ik zonder nadenken: ‘Ach, hij is al oud en dan gaat de ernst van het leven doorwegen. Hij is meestal op reis voor zaken. Ze kuchten.
‘We hebben het jou niet dadelijk willen zeggen, maar we hebben jouw ‘man’ gezien.’ zei de oudste.
‘Weet je wel met wie je getrouwd bent? Met een monster. Een paar herders hebben hem zien vliegen in de buurt van de rots waar jij ontvoerd bent,’ zei de andere.
‘Waarschijnlijk mest hij jou vet om je daarna te verslinden.’
‘Maar hij is zo zacht en zo lief,’ probeerde ik me te verdedigen.
‘Hij wil je niet verliezen.’
Ik begon werkelijk bang te worden.
‘We zullen je helpen, zusje. Hou een lamp verborgen onder je bed en een scherp mes. Eens hij slaapt neem je de lamp en je snijdt hem bliksemsnel de keelf af. Wij zullen zorgen dat je thuiskomt. We zijn toch je zusjes.’
Toen Zefyros met de zusters was weggevlogen, bracht ik alles in gereedheid.
(Nu gaat de actrice naar het rustbed. Ze heeft een zaklamp bij en een mes. Ze verbergt ze onder de lakens. Het publiek begint zich af te vragen hoe een onzichtbare, niet aanwezige man in beeld zal gebracht worden. De truckendoos. Zal zijn stem via de bandrecorder komen? Horen we hem via haar stem? Gebruikt de regisseur een symbool, een kussen bv. of een vangnet? Het publiek wacht nooit op een verhaal. Het wil spektakel. Ook de criticus volgt niet meer. Hij vraagt om een intellectueel spektakel. Hij vergelijkt deze voorstelling met andere voorstellingen. Hij laat zich niet meer innemen. Hij kan alleen nog overdonderd worden door een knappe montage. En de actrice? Denkt zij aan de nacht die op deze voorstelling zal volgen? Is zij bezorgd over de afbetalingen van het te dure appartement? Zal ze straks gaan eten met Raymond, de jongeman van de belichting? Denkt zij aan de komende vakantiedagen? Vraagt zij zich af of er nog een volgend speeljaar komt?
Of werpt ze zich in het spel, vecht ze tegen de honger, het gerommel in haar maag, de pijn in de onderbenen? De actrice gaat liggen. Vleugels in de nacht worden hoorbaar. Ze rilt. Het publiek weet dat ze de schoonheid zal vermoorden. Het roept niet zoals de kinderen dat nog doen. Het is opgevoed, dit publiek. Het bezoekt schouwburgen en musea. Het heeft de mond vol over de subsidieringspoilitiek van de cultuurminister. Het wacht de gebeurtenissen af om daarna te oordelen. Iedereen heeft zich gepansterd. Waarom zou Eros nog verschijnen? De zussen hebben al lang hun slag thuisgehaald!)
Zijn ademhaling. Heel regelmatig en diep. Hij ligt dicht tegen me aan. Hij was moe vandaag.
Ik knip de lamp aan, het mes onder handbereik. Zijn gouden vleugels. Zijn jongensgezicht. Zijn sterk-slank lichaam. Eros slapend. De lamp schiet uit mijn hand. In het donker hoor ik hem ontwaken. De kamer licht op als hij zijn vleugels spreidt. Hij kijkt mij aan. Zonder een woord te zeggen vliegt hij door het raam de nacht in.
muziek
(De actrice verdwijnt uit de lichtcirkel. Het effect dooft. Eros als contrejour uit de diepte van het rustbed. Onzichtbaar gemaakt door licht. In het programma-boekje staat dan iets als: zodat de toeschouwer een eigen projectie kan maken van het geliefde wezen. Of iets dergelijks. De actrice komt nu naar de voorscene. Haar haren hangen los. Het is haar aan te zien dat ze pijn heeft. Haar lippen zijn droog. Haar stem hees van zijn naam te roepen. Haar kleren verhakkeld.)
Als ik nog een beetje kracht heb in mijn mondspieren, gebruik ik het dan om water te vragen, om voedsel te bedelen? Neen. Het dient om zijn naam te vormen. Eros. Ik heb bijna geen stem meer. Maar in mijn mond blijft ze de zoete letters vormen: Eros. Straks schrijf ik zijn naam in het zand, of tatoeëer ik hem op mijn voorhoofd. Iedereen klamp ik aan. Eros. Zeg ik dan. Mijn man. Sommigen zijn vriendelijk. Anderen spotten.
Iedereen denkt met een waanzinnige te doen te hebben. Eros. Eros.
(Nu is het publiek stil. Het is verslingerd op gekken en dronkaards. Ook stervenden gooien hoge ogen. Komt er dan nog een afscheid bij, een zoeken naar de verdwenen geliefde, dan is succes helemaal verzekerd. Wij houden van de afwezigen. Onze innigste band hebben met de doden, dan degenen die vertrokken uit ons leven en met anderen hun aardse dagen slijten.
De actrice vertelt over de dood van haar twee zusters. Ze sprongen van de rots in de hoop dat Zefyros hen zou opvangen om dan met Eros te trouwen. maar Zefyros was er niet. Met toonloze stem doet de actrice het verhaal van hun dwaze dood.)
Zo liggen ze daar. Aan de voet van de rots. In bruidskleren. De ware gemalinnen van Eros. Vogels pikken hun vlees, de zon bleekt hun gebeente. De ware gemalinnen van Eros
(De actrice ontmoet de bodes van Afrodite. Al ziet zij niemand, en ook het publiek heeft niet dadelijk iemand in de gaten, toch roept zij de gestalte op van een dienares die haar aanmaant naar het paleis van de liefdesgodin te komen. Ze bindt haar haren bij elkaar, werpt een witte mantel om en draait het bed om dat nu een troon geworden is. Fel licht verbeeldt de godin.)
Zo Psyche. Word je nog altijd als een godin vereerd? Eros ligt ziek in zijn kamer. De deur op slot. Geen tedere ontmoetingen meer. Jij bent de schuld van zijn kwaal.
(De actrice heeft deze zinnen gezegd met de rug naar het publiek, zodat de stem vanuit de troon scheen te komen. Nu draait ze zich om en kijkt bijna wenend de zaal in.)
Zakken graan, gierst en papaverzaad, erwten, linzen en bonen werden op de grond uitgestort. Ik kreeg de opdracht de zaden soort bij soort te leggen nog voor het morgen werd. Moedeloos legde ik me neer. Maar toevallig kwam er een mier langs en die haalde een leger soortgenoten en nog voor het licht werd lagen er zeven doorten zaden netjes bij elkaar.
(De actrice is opgewekt. het licht op de troon flitst aan. Al weet het publiek dat er nog drie proeven zullen volgen. Het staat aan haar kant.)
Eerst haalde ik gouden wol van gevaarlijke schapen, dan beklom ik de hoogste toppen om water uit de zwarte bron te halen, en tenslotte zond Afrodite mij naar de onderwereld om bij Persefone een zalfje te halen dat Eros moest genezen.
(De actrice schudt het hoofd. zij weet dat zij bij de doden moet horen om in de Hades te komen, maar eens dood de onderwereld niet meer kan verlaten. Het publiek wacht op nieuwe wonderen. Het publiek wacht altijd. De actrice besluit haar laatste verhaal.)
Toen ik me van een hoge toren wilde werpen om als dode bij de doden te komen, kregen de stenen medelijden. Je moet de ingang van het dodenrijk zoeken, ver in het Westen, een donkere kloof tussen zwarte rotsen. Ga er niet met lege handen binnen. Neem in elke hand een honingkoek mee en steek twee kleine munten in je mond, onder je tong. Denk eraan, je mag er met niemand spreken. Kereberos, de hellehond, zal je de weg versperren, maar als je hem een koek geeft, laat hij je door. En Charoon, de veerman die de doden over de Styx brengt, is tevreden met een gouden munt. Heb je de zalf, keer dan zo vlug mogelijk terug en gebruik de overige munt en koek om weer buiten te geraken. En zo gebeurde het.
(De actrice loopt nu naar de jardin-kant van de scene. Ze is blij. Het publiek begint te kuchen. Ze vermoeden het einde. De actrice twijfelt.)
Terug in het licht maakte ik het doosje open. Ik zonk in een diepe slaap, of was dit de dood?
(Het witte kleed spreidt zij als een dodenmantel om haar heen. Ze is in de aarde gegroeid. Heel langzaam open ze weer de ogen, kijkt in de donkerte van de zaal en begint zich om te kleden.)
Volgens het verhaal zou Eros me gevonden hebben. Hij maakte me wakker met een van zijn pijlen en vloog dan weg. In het paleis stond de mooie god naast zijn moeder en smeekte om Psyche genadig te zijn. Toen ook nog Zeus zijn stem liet horen werd ik bij de goden van de Olympus opgenomen. Er werd een bruiloftsfeest gevierd op de godenberg waaraan alle goden deelnamen. Ze aten ambrozijn en dronken nectar en de negen muzen zongen het bruiloftslied.
(De actrice lacht. ze heeft een bevallig mantelpakje aan. Haar psyche-spullen liggen wanordelijk op de planken.)
Dat heb ik dus niet gedaan. Ik ben wakker geworden. Werkelijk wakker geworden. Waarom zou ik achter Eros aanjagen? Bijna een jaar heeft hij mij in zijn paleis verborgen. De bijslaap is geen betaalmiddel voor zoveel verlies van vrijheid. Dan heb ik eindelijk omgedraaid, dank zij mijn stomme zusters, en daarvoor werd ik met waanzin gestraft en kreeg ik de moeilijkste proeven uit te voeren om weer in de gunst van de goden te komen.
En waarom?
Omdat ik mooi ben.
Omdat de mensen mij als een godin vereerden.
(De actrice ontschminkt zich, zittende op de nu donkere troon van Afrodite, het vroegere liefdesbed.)
Het is niet makkelijk je van de goden te bevrijden. Nog moeilijker blijkt het je van de liefde voor een man te ontdoen. Maar wie zich verliest voor goden en mannen wint alleen een kortstondige droom. Ik ben naar mijn vader teruggekeerd en nam na zijn dood de kroon.
(De actrice poseert als een hedendaagse koningin. Het publiek fungeert als fotograaf. Het publiek wordt daardoor van zijn voyeurrol verlost. Het ontspant zich. Uit het nabije restaurant komt de geur van gebraden kipfilet. De voorstelling is bijna afgelopen.)
Ik heb de wijsheid en de schoonheid tot burgerdeugden verheven. De orakels zijn te bezichtigen in het folklore-museum, en Zefyros brengt de kinderen rond in het plaatselijk pretpark. Wel laat ik nog altijd het raam van mijn slaapkamer open. Bij heldere nachten denk ik soms zijn vleugelslag te horen, maar het blijkt een duif te zijn of het geluid van een verre straaljager.
(De actrice raapt de kleren van Psyche op. Ze twijfelt. ze kijkt in het publiek. Alsof ze een kandidate zoekt om haar rol over te nemen.)
Ik ben ouder geworden. In mijn rijk is het goed om wonen. Er heerst een betrekkelijke rust. Wijze mannen en vrouwen worden door het volk gekozen om hen te regeren. Iedereen heeft voldoende te eten. Er is muziek en toneel.
(De actrice schikt de Psyche-kleren op een kapstok. Ze doet dat met een zekere tederheid. Wil ze het publiek laten geloven dat het niet helemaal een droom was. Wil ze Eros terug laten keren en met hem naar de godenberg vliegen?)
Ik had graag een zoon gehad. Of een dochter. Maar de drukte van het regeren was niet te rijmen met de zorg voor een kind. Als het een jongen was, had ik hem Eros genoemd.
(Het is donker geworden op het toneel. Aan de koer-kant schijnt er nog wat licht door een openstaand raam. Heel langzaam loopt ze naar het raam. Ze sluit het.)
Celia Thaxter’s Garden, Isles of Shoals, Maine Childe Hassam (1859-1935)
This painting is one of the finest of a series of works that Hassam made during summers in the 1890s on Appledore Island, one of the Isles of Shoals, which lie ten miles east of Portsmouth, New Hampshire. This series portrays the sumptuous wildflower garden cultivated by his friend, poet Celia Thaxter, a garden that provided a marvelous contrast to the rugged terrain of the island itself. In this painting, vibrant red poppies entangled in lush green foliage introduce a view of bleached Babb’s Rock. The painting shows Hassam at the height of his creativity as an American Impressionist.
Van al het werk dat de schilder Hassam maakte gedurende de zomers van de 1890-jaren op het Appledore-eiland (een van de eilanden van de Shoals, tien mijl ten oosten van Portsmouth, New Hampshire) was deze schilderij een van de mooiste.
Het werk portretteert de weelderige wilde-bloementuin aangelegd door zijn vriendin, de dichteres Celia Thaxter. Het is een tuin die een merkwaardig kontrast vormt met het ruige terrein van het eiland zelf.
Op dit schilderij zie je felle rode papaverbloemen verstrengeld tussen levendig groen gebladerte waarachter een zicht op de gebleekte Babb’s Rock. Het is een van de toppunten van Hassam’s creativiteit als een Amerikaans impressionist.
Terug na drie jaar Parijs schildert hij Celia in haar eigen tuin.
Om helemaal volledig te zijn, kun je hier ook haar eerste gepubliceerd gedicht lezen.
Het leven van Celia Thaxter is een roman, maar haar bio met je zelf opzoeken, misschien wel in de tuin op deze prachtige lentedag in april 2018.
Met als extra onderaan: een huizenrijtje uit Antwerpen, van Hassam, op doorreis naar Nederland.
Land-locked
Black lie the hills; swiftly doth daylight flee;
And, catching gleams of sunset’s dying smile,
Through the dusk land for many a changing mile
The river runneth softly to the sea.
O happy river, could I follow thee!
O yearning heart, that never can be still!
O wistful eyes, that watch the steadfast hill,
Longing for level line of solemn sea!
Have patience; here are flowers and songs of birds,
Beauty and fragrance, wealth of sound and sight,
All summer’s glory thine from morn till night,
And life too full of joy for uttered words.
Neither am I ungrateful; but I dream
Deliciously how twilight falls to-night
Over the glimmering water, how the light
Dies blissfully away, until I seem
To feel the wind, sea-scented, on my cheek,
To catch the sound of dusky flapping sail
And dip of oars, and voices on the gale
Afar off, calling low, — my name they speak!
O Earth! Thy summer song of joy may soar
Ringing to heaven in triumph. I but crave
The sad, caressing murmur of the wave
That breaks in tender music on the shore.
Celia Thaxter
Het zal je niet onbekend zijn, het eindeloos getemer bij zo noodzakelijke vergaderingen, stafbijeenkomsten, overlegcommissies, adviesraden, planningsdiscussies, resultaatbesprekingen, cultuurdebatten en vul maar zelf aan hoe wij hoe dan ook nog aan ‘ieder zijn waarheid’ mogen doen.
Het overkwam mij, bij leven en werken meer dan eens. Ik zag collega’s terwijl indutten, geometrische figuren of zelfportretten tekenen, wegdromen, en achter-de-hand-geeuwen.
Bij een discussie in Stockholm over verschillende internationale radio-documentaires ging er helaas meer tijd naar het eindeloos hetzelfde zeggen in diverse talen dan over ervaringen en voorbeelden van hoe-dan-wel en waarom-niet.
Met nog een tiental sprekers op het lijstje begon ik stiekem een tekst te schrijven: AL ZEG IK HET ZELF.
Een dialoog tussen jagers en raven.
Er ontstaat een eindeloze conversatie rondom het woord: zeggen.
‘Al zeg ik het zelf’ wordt hier gespeeld door: Anton Cogen, Jacky Morel, Paul Cammermans en Oswald Versyp.
Veel luisterplezier bij dit mini-hoorspel uit de vroege jaren negentig. (7’40”)
De mooie letters zijn een ontwerp van Jules Dedet Granel, beter bekend als L’ ATLAS.
Jules Dedet Granel better known as L’Atlas was born in 1978 near Toulouse, but he grew up in Paris where he started street writing and tagging in 1991, being inspired by hip hop and rap emerging culture. The artist studied History of Art and Archeology in Toulouse where he met Smail Bour Quaiba, a traditional calligraphist, on whose invitation he spent three months in Morocco learning classical calligraphy. Then he went to Egypt, where he accidently come to know Munir al Shaarani, a Syrian refugee, known for his modern approach in which he combines three forms, calligraphy, design, and architecture, all in one. Other than that, the author also traveled to Syria, China, Greece and other places where he upgraded his knowledge, but Arabic touch remained dominant in his art. His works remind of an intersection between geometric abstraction and minimalism where every letter is a form, and every form is a letter. Most of his pieces are in black & white combination which he finds as a form of resistance and a binding line between the people and the city. At the same time, this choice when applied to his photos is used as a reading tool, and as a reminder of the things that have disappeared.
After Daumier’s death, this drawing came into the hands of the Paris art dealers Boussod & Valadon, where Vincent Van Gogh’s brother, Theo, worked. Vincent seems to have recalled seeing it, writing to his brother on October 22, 1882:
“I remember very well being most impressed by a drawing of Daumier’s: an old man under the chestnut trees in the Champs Elysées. . . . What impressed me so much at the time was something so stout and manly in Daumier’s conception, something that made me think it must be good to think and to feel like that and to overlook or ignore a multitude of things and to concentrate on what makes us sit up and think and what touches us as human beings more directly and personally than meadows or clouds.”
Na Daumier’s dood kwam deze tekening in handen van de parijse kunstdealers Boussod & Valadon waarbij ook Vincent van Gogh’s broer Theo werkte.
Vincent heeft ze ook gezien en schrijft daarover aan zijn broer op 22 oktober 1882:
‘Ik herinner me dat ik ten zeerste onder de indruk was van een tekening van Daumier, een oude man onder de kastanjelaars van de Champs Elysées… Wat me daarbij zo beïndrukte op dat moment was iets, zo gedurfd en mannelijk in Daumier’s conceptie, iets dat me deed denken dat het goed was zo te denken en te voelen zoals dit en een boel dingen te overzien of te ontkennen en je te concentreren op wat ons aanspreekt en wat ons meer direct en persoonlijk raakt als menselijke wezens dan weilanden en wolken.’
( bron: Metropolitan Museum of art NY, Gallery 964)
Watercolor over black chalk, with pen and ink, brush and wash, and lithographic crayon.
Wat Vincent bedoelde wilde ik graag verbinden met de betekenis van dit blog.
‘In de stilte’ zou makkelijk te vertalen zijn als allerlei gratuite bedenkingen vanuit de ‘gevoelige’ sector waarin het zogenaamde vergeestelijken van details of het bereiken van een ander bewustzijn-niveau het haalt op de goorheid van wat wij werkelijkheid noemen.
Het gaat wel degelijk, althans dat is de bedoeling, over hetgeen mij persoonlijk raakt en aanspreekt al ontken ik niet dat wolken en weilanden daar een plaats in kunnen vinden maar dan duidelijk in verband met het waardevolle van het alledaagse waarin ook gedurfde en nog niet algemeen uitgesproken meningen aan bod komen.
De stilte is de atmosfeer waarin ze best kunnen gedijen, uit het gehijg van de actualiteit of le dernier cri.
De stilte schept toewijding en concentratie zodat een zekere durf mogelijk wordt indien nodig maar vooral de blik op de essentie van beeld en taal kan gericht worden.
De essentie laat zich niet vlug vangen in een krantentitel; essentie heeft de stilte broodnodig om zichtbaar te worden.
Dat betrachten is alvast het doel, erin slagen vaak niet meer dan een eerlijke poging die door de lezer kan verder gezet worden.
Wij gingen openbloeien,
de meisjes in het licht
en de jongens
kleurenzot
en licht genoeg
om honderd jaar te worden,
riepen:
blijf staan meisjes,
blijf in dat licht
tot het nooit meer licht zal worden.
Gehoorzaam, toen nog wel,
stonden zij in gezelschap
van het duizendkruid terwijl
ligustergeur ons besmette
en wij beseften
dat god alleen een vrouw kon zijn
of in de jonge dagen,
toen de goden nog op de besneeuwde Olympus woonden,
ook een jongen
die durf en sierlijkheid vermengde
tot de botte jaren hem een harnas zouden tuigen.
Winden kwamen en seizoenen smolten
en de meisjes bleven in het geheugen
van de oude mannen
telkens de gierzwaluwen
de zomerluchten opensneden.
Er zijn dan dagen dat het niet donker wordt,
tuinen borrelen van gemurmel en de klank
van glazen waarin vergeten wordt geschonken.
Daar wachten de mannen
op de maan,
en zal er hier en daar een oude wolf
janken als de wijn het cement van jaren
heeft verbrokkeld.
De meisjes
brengen een glaasje water
of een kleenex,
zij zullen morgen weer op post zijn.
-schilderij: Meisjes in het zonlicht, Philip Leslie Hale 1897 (USA)- en ‘La Valse’ van Felix Valloton, 1893 (Frankrijk).
Alsof rozen hun tijd niet kennen
legde hij op het koude marmer zijn zakhorloge,
-but Alice isn’t here anymore-
zit op school en worstelt met staartdelingen
en de dt als zij tegenwoordig is.
Maar toverde mijn kamer om tot winkel, bediende
onzichtbare klanten, was even station, verkocht
daarna ook ticketten voor verre landen,
hing voor mijn boeken kaarten van Australië
en voor bijna geen geld kon je van daaruit naar Italië.
Leert zoals de rozen luisteren naar het tikken,
kijkt in de spiegel en wil nog niet uit Wonderland,
hoopt dat rozenblaadjes de wijzers lang bedekken,
hamsters een oneindig leven hebben
en allerzielen voor bejaarden voorbehouden blijft.
Terwijl zij de treinen naar Mongolië omroept,
bloeien in de laatste uren van de zomertijd
rozen in mijn hoofd.
(het schilderij bovenaan is van de Hollandse schilder Willem van Aelst, 1626-1683)
Toen ik deze tekst schreef, was die kleindochter bijna tien, nu wordt ze achttien en reist ze de wereld rond zoals wij al eens van Turnhout naar Kasterlee fietsten.
Hier verbleef Pierre Bonnard (1867-1947) op een bucolische zomerdag op het familie-goed in Le Grand-Lemps, een klein stadje in de Isère-regio, noordwest van Grenoble.
Hij was erg aan deze plek gehecht die aan zijn moeder Elisabeth Mertzdorff toebehoorde.
Bij de eerst landschappen die Bonnard schilderde, en ook tijdens het ontstaan van dit schilderij, brachten zijn zus Andrée en haar echtgenoot, de toondichter Claude Terasse, hier de zomermaanden door.
Van de vijf kinderen spelend met twee honden en een kat kun je een glimp door en over de ballustrade opvangen.
De kunst van Henri-Edmond Cross (Henri-Edmond Delacroix) (1856-1910) behoort tot de latere jaren van het Neo-Impressionisme. Hij begon pas met het pure landschapschilderen in olie en aquarel toen hij naar Saint-Clair verhuisde, een uithoek aan de Cote d’ Azur dichtbij Saint Tropez. Hij kon er zich bevrijden van de rigoureuze optische arrangementen van het Divisionisme (pointilisme, stipjes die in elkaar overvloeien) en werkte er met lange blokvormige borstelstreken in decoratieve op mozaiek lijkende patronen.
Hij schilderde er menig stralend aquarel van zijn semi-tropische tuin in Saint-Clair, waar hij Paul Signack, Pierre Matisse, André Derain en Albert Marquet (later samen in de Fauve-beweging) vaak als gasten ontving.
Deze aquarel ontstond er rond 1904-5.
Een jaar gedrenkt in donkerte en hemelwater. Een vrij korte omschrijving van het jaar 2018, tot en met vandaag 5 april. Dus reisde ik met het internet en via de boeken naar Vaucresson in 1920, een residentieel stadje dichtbij Parijs waar schilder Edouard Vuillard zijn vriendin Lucy en Josse (Jos) Hessel bezoekt. Ze hebben net het huis gekocht dat je hierboven op de achtergrond ziet. Jos, partner in de kunsthandel van Bernheim-Jeune werd Vuillard’s dealer in 1912. Zijn vrouw Lucy was een van Veuillard’s grote liefdes. Hun relatie duurde meer dan drie decades tot aan de dood van de schilder in 1940. De vrouw rechts is Lucy’s nicht Marcelle Aron. Lucy knielt recht tegenover haar, links gecamoufleerd door een van de grote rozenstruiken die als decoratief scherm dient op de voorgrond.
In augsutus 1874 was Manet op vakantie in zijn familiehuis in Gennevilliers, net over de Seine tegenover het verblijf van Monet in Argenteuil. De twee schilders ontmoetten elkaar vaak in de zomer en dan was ook Renoir wel eens in hun gezelschap. Terwijl Manet zijn schilderij van Monet met vrouw Camille en zoon Jean schilderde, schilderde Monet Manet aan de schildersezel (locatie onbekend). Renoir die net aankwam toen Manet begon te werken ontleende verf, borstels en canvas, zette zich naast Manet en schilderde mevrouw Monet en haar zoon. Hierbij dus de Monet-familie geschilderd door Manet.
In de stilte 