Lieve Cecilia,

Enkele weken geleden stuurde ik je, via dit blog, een eerste gedicht van de toen voor ons nog totaal onbekende Debora Vogel.
Je vindt het snel terug met deze link:
https://indestilte.blog/2018/10/25/liefdesgedicht-debora-vogel/
Of hoe je door lectuur van de Frankfürter Algemeine Zeitung (FAZ) een deur openduwt die over Poolse, Oekraïnische en Jiddische cultuur draait.
Ik ben Anna Maja Misiak dankbaar dat zij Vogels werk ‘aus dem Jiddischen und Polnischen’ vertaalde naar het Duits zodat het ook in ons bereik kwam.
Ze bracht het samen in een dik boek: ‘Debora Vogel, Die Geometrie des Verzichts’, Gedichte, Montagen, Essays, Briefe, uitgegeven door Arco-Verlag een initiatief van de http://www.kurt-wolff-stiftung.de
Wuppertal 2016

Na de eerste wereldoorlog trok de familie van Wenen naar Lviv.
Laten we het hedendaagse Lviv bezoeken op zoek naar sporen van Vogel.

‘Lviv ligt in Galicië aan het riviertje de Poltva, op ongeveer 80 kilometer van de grens met Polen, en is het bestuurlijke centrum van de oblast Lviv. De stad is behalve onder haar Oekraïense naam ook onder een groot aantal andere namen bekend of bekend geweest: Lvov (Russisch: Львов en Armeens: Լվով), Lwów (Pools), Lemberg (Nederlands en Duits), Lemberik (לעמבעריק, Jiddisch) en Léopol (Frans, uit Latijn Leopolis). Deze veelheid aan namen weerspiegelt de bewogen geschiedenis van de stad, die cultuurhistorisch tot de belangrijkste steden van Midden-Europa behoort.

Vanaf haar stichting tot 1945 was de stad een centrum van de Poolse nationale cultuur en het Poolse academische leven. Daarnaast was de stad als hoofdstad van Galicië ook belangrijk voor de West-Oekraïense cultuur en Oekraïense politieke bewegingen.’

Fragments of Memory reflects on history and memory in Lemberg/Lwów/Lviv, a city in present-day Western Ukraine what was formerly Austro-Hungarian Empire, Eastern Poland, Soviet Union. The film features the voices of three women from three generations as well as the words of Debora Vogel, an intellectual, writer and art critic of the inter-war Lviv, in her letters to Bruno Schulz. The derelict building of the former Jewish Museum is another character as is the city itself.

***
The project started as an investigation into the circles of Debora Vogel, an overlooked intellectual, writer and art critic of the 1920s-30s Lviv, this inspiring metropolis for modernist thought in arts, literature and science, as well as a place of social and ethnic conflicts. It was among Lviv intellectuals and artists, during the period of rising chauvinism and anti-semitism, that the idea of an inclusive and open culture was formed. Their redemptive and progressive vision was brutally squashed in the Holocaust, and yet not entirely extinguished. Fragments of it survive to be discovered through scavenging, collecting and juxtaposing.

Throughout 2015-2017 Asya Gefter and Olesya Zdorovetska walked the places Vogel inhabited and wrote about, met people who survived the war or who were born long after and reconnected with the vanished world. They encountered the story of the former Lviv Jewish museum (1934-1939), a derelict building at risk at the time they documented it in the Summer 2016.

Will be history obliterated and all memory erased yet again by the recent 2017/18 controversial renovation that might result in turning the building into a hotel? What is remembered and what is forgotten? How do you talk about what you can’t know? The work that resulted from this voyage is concerned with the fragmented nature of memory, with the presence and absence of people, with personal stories pointing to Lemberg/Lwów/Lviv for present and future generations.

Debora Vogel war bislang vor allem als Brieffreundin von Bruno Schulz bekannt. Ihrem Freund und Förderer versicherte sie in einem Brief vom Dezember 1938, der Kontakt zu ihm sei „in seiner Färbung einzigartig“. Ganze fünf Briefe des von den Nationalsozialisten ermordeten jüdischen Freundespaares sind erhalten geblieben. Sie hatten sich 1930 in Zakopane kennengelernt, jenem südpolnischen Dorado der Künstler wie des Wintersports. Im galizischen Bursztyn („Bernstein“), das heute zur Westukraine gehört, wurde Vogel 1900 als Tochter einer Gelehrtenfamilie geboren und wuchs in einem jiddisch-deutsch-polnischen Sprachumfeld auf. 1926 promovierte sie an der Krakauer Jagiellonen-Universität über Hegels Philosophie. Später unterrichtete sie Psychologie und Literatur am Hebräischen Lehrerseminar in Lemberg, arbeitete in einem Kinderheim und als Journalistin – unter prekären Bedingungen, wie sie beklagte: „In einigen Zeitungen hat sich zum Beispiel eingebürgert, dass Männer, sogar die geistlosen und graphomanen, honoriert, die Frauen dagegen mit Honneurs anerkannt werden.“

Debora Vogel engagierte sich besonders für den jiddischen Modernismus in Galizien. Sie nahm auch an den Diskussionen der sogenannten Insichisten aus New York teil, die als jiddischsprachige Avantgarde der Zwischenkriegszeit gelten. In diesem Bestreben brachte sie sich selbst das Jiddische bei und übersetzte ihre polnischen Texte in diese wesentlich altmodischere Sprache. Sie reiste quer durch Europa und beschäftigte sich intensiv mit der Malerei des Konstruktivismus und der Neuen Sachlichkeit

Herfstmotief II

Nu komt er niets meer
op niets valt er nog te wachten
en alles wordt onnodig en voor niemand nog

De avond omhult
een lange baal met kostbare doeken der melancholie
bestikt met patronen van verloren dingen.

En grote marineblauwe nachten zijn nog bezaaid
met verre glimmende manen van onbekende dingen.
Dingen die wellicht nog kunnen komen. Misschien.

Maar in perkamentstraten die nu voor niemand bestaan
wordt het nooit gebeurde niets:
bonte fantomen voor schermen van grauwe wachttorens.
Voor de vensters staan roestrode kastanjebomen.
Ze rieken naar was. Naar het wassen rood der dingen
van aanvang al verspeeld, altijd al.

harbst-motiv II

its vet gornisht mer kumen
oyf gornisht zol men shoyn vartn
un altsding vert umnoytik un far keynemen.

iber di ovntn viklt zikh oyf
a langer baln fun tayern melankholie-tukh
geshtikt mit mustern fun farloyrene zakhn.

un groyse granatene nekht zenen nokh oysgezets
mit vayte shimerirndike levonos vun eakhn umbakante
vos konen nokh efsher kumen. efsher.

ober in gasn parmetene vos zenen shoyn far keynemen
vern tsu gornisht keynmol nisht gevezene zakhn:
fantomen kolirte oyf fun groen vartn.

far di fenster shteyen zshover-royte kashtanen.
shmekn mit vaks, mit dem vaksenem royt fun zakhn
farshspilte shoyn fun onhoyb, shoyn oyf tomed.

Schoenen

Ter nagedachtenis aan mijn vader

Eerste druppeltjes geel lawaai vallen in straten.
Er vallen rode vette kastanjebloesems
en witte applebloesems. En zuchten.
Vogels zweven.

Dra trekken mensen hun schoenen aan
zwarte schoenen, bruine schoenen…
Velen van hen zullen
langs de Zschulkewska-straat lopen
langs daar tot aan de zompige Bernsteinstraat…
Noch die voeten horen meer bij hem
noch de lijven bij het paar voeten zonder schoenen.

Onder het bed echter staan
twee zwarte schoenen, bijna nog stappend,
met duizend gezichtsrimpels
en twee verlaten en verdraaide hakken:

Twee afgedragen zwarte lederen schoenen
die het plaveisel van Zschulkewska kennen.

shikh

dem andenkn fun mayn tate

ershte tropn fun geln liarm faln in gasn
royte fete kasthan-blumen faln
un vayse epl-blumen. un ziftsn.
feygl shvimen.

bald veln menshn ontun shikh
shvartse shikh, broyne shikh…
asakh fun zey veln geyn
mit der zshulkevska-gas arop
arop biz tsu bernshteyna-gas der plikhiker…

nisht di fis gehern mer tsu im
nisht der guf tsu di por fis on shikh.

untern bet ober shteyen
kimat nokh geyendike tsvey shikh shvartse
mit toyznt ponem-kneytshn
un tsvey farlozte kletlekh oysgedreyte:

tsvey oysgegangene shvartse leder-shikh
vos kenen dem floster fun zshulkevska.

Anselm Vogel, geb. 1874, stierf in augustus 1927
Vogels vader was in Bursztyn directeur van de Baron-Hirschl-school en medelid van de Israëlische ziekenzorg-vereniging Bikur Cholim.
In Lemberg werkte hij als beambte van de Joodse gemeente en als leraar en directeur van het stedelijke weeshuis in de Zborowskastr. 8.
Na zijn dood werden Debora Vogel en haar moeder Leonia Vogel geb.Ehrenpreis (1874-1942), (toen lerares voor de verhuis naar Lemberg, in de vakschool voor meisjes in Bursztynm), verantwoordelijk voor de administratieve en pedagogische leiding van het weeshuis.

Debora Vogel (1900-1942) was a Polish-Jewish writer, philosopher, art critic, and translator. She was a “wandering star” of Polish and Yiddish Modernisms in Eastern Europe and North America, her writing suggesting comparisons to Gertrude Stein’s in its striking originality. Living in Lviv, she was educated in Vienna and Kraków, and travelled extensively in Paris, Berlin and Stockholm, which is reflected in her work. A friend of Bruno Schulz, she was an extraordinary figure crossing physical, aesthetic, national, linguistic, and cultural borders. Given her engagement with visual arts and avant-garde movements, her highly experimental texts challenged every notion of writing in Yiddish in her own lifetime. Her poems from Day Figures (1930), featured here, provide examples of Cubist-Constructivist experimentation in a language that is at once lyrical and philosophical. Aaron Glanz-Leyeles, an Introspectivist poet, called Day Figures “the ultimate modern book…proving that Lviv is very close to New York.”