In zijn Essays ‘Characteristics’ schrijft Carlyle deze merkwaardige uitspraak: ‘Whoever looks upon the world, comparing the Past with the Present, may find that the practical condition of man in these days is one of the saddest; burdened with miseries which are in a considerable degree peculiar.’

Niet dadelijk manegeur en rozenschijn over het Victoriaanse landschap bij diegenen die nu op het punt staan zich uit het Europa van vandaag terug te trekken in hun bekende ‘splendid isolation’. De angsten die toen (en nu?) nieuwe tijden eigen waren: schrik voor revolutie, het groeiende atheïsme, zorgen en vermoeidheid, de hang naar puritanisme, verveling en twijfels, isolatie, eenzaamheid en heimwee, om er maar enkele te noemen en je kunt hiermee de beschrijving van Carlyle hierboven best begrijpen. Een transitie van een feodale naar een democratische tijd (althans voor de middenklasse) gaat dus niet in de bekende koude kleren zitten. Tijd dus voor een schilder die troost brengt in barre tijden: John Atkinson Grimshaw, als geen ander vertrouwd met het maanlicht, de schemering en herfstige intimiteit.

John Atkinson Grimshaw first began painting while working as a clerk for the Great Northern Railway. He encountered bitter opposition from his parents, but after his marriage in 1858 to a cousin of T.S. Cooper, he was able to devote himself full time to painting. Self-taught, Grimshaw started exhibiting in Leeds in the 1860's with minutely observed still life's. By 1870, he was successful enough to rent a 17th century mansion, following the death of three of his children at his Leeds home. He called it Castle by the Sea, perched on a cliff top, it has magnificent views of both the north and south bays. The name of his Scarborough house came from a poem by Longfellow. The move to the coast inspired much of the artist's most attractive work, throughout his career he was always attracted by ships, the sea and docks, in fact all things maritime.(klik op onderschrift)

By the 1870s he had become Leeds’ favourite homegrown artist, his new paintings eagerly awaited and enthusiastically reviewed. When the purchase of Roundhay Park was in question he exhibited three moonlight scenes of the Park which he said he had been commissioned to paint; they were lavishly praised in the press (and remain favourites today). He was acknowledged as the master of poetic moonlight and night effects, transforming the familiar streets of Leeds into something mysterious, romantic and beautiful – Boar Lane, Park Row, the suburban lanes of Roundhay and Headingley. All this had great appeal for the new moneyed middle-class of Leeds. His reputation spread to London, where he exhibited at the Royal Academy and for a time had his own studio.

Er waren de voorbeelden van de Prerafaëlieten waarin de hang naar het zogenaamde zuivere van de motieven en figuratie uit de middeleeuwse kunst vermengd werden met het ontluikende symbolisme. Er waren de sprookjeselementen die steeds opduiken als de werkelijkheid en niets dan de werkelijkheid het (zaken)leven begint te beheersen en de drang naar het wonderlijke zich mengt met de ontdekking van de werking van de menselijke geest temidden van allerlei nieuwe uitvindingen die mensen dichter bij elkaar zouden brengen. En er was de fotografie die meteen de beeldvorming van de kunst in vraag stelde en die J.A. Grimshaw wel eens gebruikte om perspectief-problemen op te lossen of om als ondergrond voor een compositie te dienen, een vroege toepassing van mix-media, door sommigen aangegrepen om de kunstenaar in een kwaad daglicht te stellen. Het vroege, late of nachtelijke licht viel echter bij de Victorianen erg in de smaak zodat hij de bestellingen niet kon bijhouden en tot in zijn laatste dagen (hij stierf aan leverkanker op 57-jarige leeftijd) moest schilderen om schulden af te lossen.

En er was de werkelijkheid: Van hun zestien kinderen overleefden slechts zes de kindertijd. Die overlevenden vonden hun levensweg in de schilderkunst. Verdween de publieke belangstelling begin 20ste eeuw, in de jaren vijftig en zestig kwam zijn werk weer volop in de belangstelling en ook nu worden ‘aardige’ prijzen voor een oorspronkelijk werk van hem neergeteld en zijn copies talrijk aanwezig als posters en homedecoratie.

Sidelined in common with most Victorian painters, Grimshaw has since become one of the era's most sought-after artists. His signature methods include an exceptionally quick-drying varnish (probably copal oil, which is no longer available), and a sparing use of paint – to save money, but at the same time giving a delicate, thinly-applied effect that allows the underlying paper to provide some of the paintings' eerie light.

 Another trademark subject, rain-washed streets in views of northern cities and central London, had the bonus of needing a smaller palette. Phillips said: "It was shrewd move because a wet road reflects the sky so the same basic colouring can be used." Introduced as an economy, the practice became distinctive.

 This was recognised by contemporaries; Whistler said after a visit to Grimshaw's studio in Chelsea: "I considered myself the inventor of nocturnes until I saw Grimmy's moonlit pictures." (klik op onderschrift)

Er brandt vaak licht in de huizen langs de weg. Je weet dat de personages in de regen, duisternis of schemering ook thuis zullen komen of net daar vertrokken zijn. Ik kreeg maar zelden een gevoel van verlatenheid bij het bekijken van Grimshaw’s werk, integendeel. De ruimtelijkheid -benadrukt door het licht dat langs de kale takken het beeld kan vullen- heeft een zekere intimiteit, zeker ook door de overgangsmomenten van nacht naar dag of vice versa. Het zijn beelden van geborgenheid.

Dat hedendaagse uitgaves van New Sherlock Holmes stories hun omslagdecoratie gaan zoeken bij Atkinson Grimshaw zal je niet verbazen. Het zijn uitgelezen decors voor mysteries van de menselijke geest die tussen licht en donker of in de maneschijn hun verloop kennen of hun mysterie vergroten.

Nu de dagen nog even korter worden en dan weer traag verlengen, zijn John Atkinson Grimshaw’s beelden een mooie schuilplaats. De geeltinten van de vroege morgen, de koelte van de maan die het brutale door zachtheid vervangt, het weerkaatsende van de net voorbije regenbui, het zijn atmosferen die weer aansluiten bij het mysterie van de kindertijd waarin lang opblijven en midden in de nacht opstaan en heel vroeg buitenlopen het gedroomde gestalte geven in atmosferen waarin wij steeds weer op weg zijn naar huis, daar waar het licht brandt als het donker en koud wordt. (klik op onderschrift)