Horen schilderijen en diverse hedendaagse kunstwerken thuis in veilige kluizen, dan wilden kunstenaars uit de tijd van het Impressionisme zich niet te beperken tot ‘het werk op een ezel’ maar bleken zij net zo graag en goed het interieur te verluchten en te verlichten met toegepast werk. Wonen, leven te midden van het mooie.

Cet aspect de l’impressionnisme est peu connu aujourd’hui. Pourtant, le cycle des Nymphéas de l’Orangerie, que Monet nommait ses « grandes décorations », vient couronner plus de soixante années d’incursions dans ce domaine. Et si les tableaux exposés par les impressionnistes ont choqué, c’est aussi parce qu’ils étaient vu telles de simples décorations, dénuées de signification et vouées au seul plaisir des sens. Un critique n’a-t-il pas écrit en 1874 que ce que Monet peignait s’apparentait à un « papier peint » ?

Dit aspect van het Impressionisme was vandaag de dag weinig bekend. Maar de cyclus ‘Waterlelies’ in de Orangerie, die Monet “ses grandes décorations'” noemde, is de kroon op meer dan zestig jaar van uitstapjes op dit gebied. En als de schilderijen van de impressionisten al ‘ont choqué’, dan was dat ook omdat ze werden beschouwd als eenvoudige decoraties, zonder betekenis en uitsluitend gewijd aan het plezier van de zintuigen. Schreef een criticus in 1874 niet dat wat Monet schilderde op “behangpapier” leek?

« Ç’a été le rêve de toute ma vie de peindre des murs », confiait Degas. L’artiste n’était pas le seul à vouloir participer aux nombreux chantiers décoratifs de la fin du XIXe siècle. Si Manet et les impressionnistes n’ont pas reçu de commandes officielles, ils ont réalisé, tout au long de leurs carrières, des peintures et des objets décoratifs. Ils ont expérimenté de nombreuses techniques tout en redéfinissant à leur manière l’idée même de « décoratif », notion paradoxale, à la fois positive et dépréciative, au cœur de la pratique artistique, de la réflexion esthétique et sociale à la fin du XIXe siècle.

Vanaf het einde van de jaren 1850 voerden Pierre Auguste Renoir, Claude Monet en Camille Pissarro hun eerste decoratieve projecten uit. Vaak ging het om vriendschappelijke of familieopdrachten, om karakteristieke bestaansmiddelen die kenmerkend waren voor de vormingsjaren van kunstenaars in die tijd. Deze “idiote schilderkunst”, het bovenste van deuren, doeken van acrobaten, uithangborden, volksverluchtingen”, bezongen door Arthur Rimbaud, incorporeerde een nieuwe beeldtaal, realistischer en met openhartige kleuren. De toekomstige impressionisten verkenden het bloementhema, traditioneel in de decoraties van particuliere woningen. Met het landschap introduceerden Pissarro en Monet de open lucht en lichte kleuren in de decoratieve schilderkunst. Deze panelen onderscheiden zich van de rest van hun productie door hun langwerpige of vierkante formaten. De jonge Paul Cézanne van zijn kant bekleedde de muren van de woonkamer van het familiehuis in de buurt van Aix-en-Provence: het krachtige en expressieve geheel blijft een unieke ervaring.

De stedelijke ontwikkeling en de ontwikkeling van openbare voorzieningen, of het nu gaat om plaatsen van macht, dienst, eredienst, onderwijs of ontspanning, leidden tot een ongekende vraag naar geschilderde of gebeeldhouwde decoratie. Sommige impressionisten, zoals Renoir en Monet, en ook Édouard Manet, probeerden dergelijke opdrachten binnen te rijven die prestige, zichtbaarheid en erkenning boden. Ondanks hun banden met enkele invloedrijke figuren van de Derde Republiek vanaf de jaren 1870, werd er geen beroep op hen gedaan om haar monumenten te versieren. Critici als Félix Fénéon betreurden het dat hun muren werden toevertrouwd aan "gekwalificeerde fabrikanten van decoratieve verf": "Welke schilders, op enkele impressionisten na, zijn in staat om de sensatie van het stadsleven in de open lucht vast te leggen? Alleen Mary Cassatt kreeg een monumentale opdracht, buiten Frankrijk voor de Chicago World's Fair in 1893. De afwezigheid van de impressionisten op de muren van/in openbare gebouwen heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat hun belangstelling voor decoratie werd vergeten en verwaarloosd.

Voor Caillebotte en Monet maakten de schilders die zich met tuinbouw, tuinieren en decoratie bezighielden deel uit van dezelfde creatieve impuls. In hun huizen drongen bloemen en planten het decor binnen, zoals in het huis van Caillebotte in Petit-Gennevilliers, waarvoor hij twee dubbele eetkamerdeuren met bloemen versierde en een groot wandpaneel ontwierp – verticaal gazon geëmailleerd met madeliefjes. Met een frisse blik hebben deze schilders de decoratieve schilderkunst nieuw leven ingeblazen, gewekt door de stimulerende invloed van de Japanse kunst. Deze invloed is te zien in de bloemmotieven van een tafelservies, maar ook op het oppervlak van hun doeken: van dichtbij bekeken of als een tapijt. Door deze gedurfde omlijstingen worden de bloemen pure ornamenten en evolueren ze tot een impressionistisch, omhullend en meeslepend decor.

‘La nature est notre seul espoir pour arriver à un art réel et decoratif.’ dixit Camille Pissarro. Zij condenseert het licht, de bewegingen van de seizoenen, de diversiteit van kleuren en vormen waarin de eenvoud de stilistiek van de komende Art Nouveau al voorbereidt. Er is ook het begrip ‘jardin’, de tuin. Symbool van het buitenleven, de kringloop van het jaar, de schakeringen van het seizoen, het decor van het ‘moderne’ leven. Je vindt de afbeeldingen van dit veranderen in heel het huis, tot op het mooie porselein van Marie en Felix Bracquemond.

Impressionism is rarely associated with the term decoration, nor is it associated with walls, objects, fans, ceramics or other bas-reliefs. However, Impressionist works that are now seen as easel paintings - landscapes, flowers or scenes of modern life - were originally conceived as decorations. Concerned about the place of beauty in everyday life, the impressionist artists made it a field of experimentation, venturing out into different media, and fully exploring their possibilities.

En dat was dan ook het thema van een expo ‘Le décor impressioniste. Aux sources des Nymphéas tot gisteren 11 juli, Paris Musée de l’ Orangerie, maar hier steeds aanwezig en ook terug te vinden in de mooie catalogus met die naam. (45 euro) Code ISBN : 978-2-7541-1215-4

Dès la fin des années 1860, les liens entre les peintres impressionnistes et la décoration sont féconds et centraux. Monet, mais aussi Caillebotte, Cassatt, Cézanne, Degas, Manet, Morisot, Pissarro, Renoir ou encore Félix et Marie Bracquemond créent des décors muraux, éventails, céramiques et assiettes.

Soucieux de la place du beau dans la vie quotidienne, Les artistes impressionnistes ont fait du décor un terrain d’expérimentation, s’aventurant sur des supports variés dont ils ont exploré toutes les possibilités.

Installé à l’Orangerie, le cycle des Nymphéas que Monet nommait ses « Grandes Décorations » vient couronner plus de soixante années d’incursions dans ce domaine. Remontant aux sources de ce chef-d’œuvre, cet ouvrage invite à découvrir ce pan inédit de l’impressionnisme, riche et fascinant.

En nu naar buiten! (met een boek?)

Klik om toegang te krijgen tot Decors_impressionnistes_feuilletage.pdf