Ik heb hem (Pat) pas na meer dan tien jaar teruggezien. Uit zijn woorden kon ik afleiden dat hij korte tijd nadat hij van school was gestuurd thuis was weggetrokken en als scheepsjongen had aangemonsterd. Sindsdien had hij de hele wereld afgereisd.  Maar al de haat die hij in zich had gold nog immer ‘de gentleman’ die hij als de meest leugenachtige, boosaardigste, schijnheiligste, onmenselijkste mensensoort beschouwde. “God damn those bloody impostors!” herhaalde hij en spuwde hij uit.

In Ascot heb ik hevig tegen Pat gestreden. De spot, de schijnheiligheid, het harde, de hebzucht toegegeven maar hem ook namen voorgehouden van indrukwekkende figuren, Essex, Drake, Cromwell, Clive, Warren Hastings, de beide Pitt’s, alle grote gentlemen zowel in goede als in slechte eigenschappen. Pat bleef bij zijn woedekreet: ‘Ze zullen mij de ziel uit mijn lijf slaan!’

Nu kreeg hij ook nog een zielsgenoot in de figuur van Winston Churchill die met dezelfde eenzijdigheid als waarmee hij in zijn jeugdherinneringen (“My Early Life”) Ascot verketterde ook Mr. Kynnersley’s sadistische driften verdacht maakte onwille van hun overmaat aan bloedige kastijdigingen die hij eigenhandig uitvoerde. Verschrikkelijk waren de zweepslagen voor kleine vaak weke jongens. Maar eigenaardig genoeg hebben de meeste jongens ze niet op die wijze ervaren en Mr. Kynnersley gebruikte alleen het recept dat eeuwenlang half barbaarse Engelsen in gentlemen veranderde.  Het was een achterhaalde manier uit een tijd waarin Engelsen nog volbloed barbaren waren, maar pervers? Wie kon dat zelfs met de meest subtiele methodes doorgronden? Het is het resultaat dat telt: of jongens met ingestampte of met gedwongen gelijkvormigheid op weg naar  hun ontwikkeling in de zin van hun eigen begaafdheid werden geleid? Het antwoord lag in de verschillende soorten mannen die Winston Churchill zelf, Roger Fry, Basil Blackwood, en Claud Schuster waren. Ook bij het beperkte aantal mannen dat nooit de veertig bereikte (hijzelf stierf op zijn achtendertigste) en slechts korte tijd de werkzaamheid van zijn mogelijkheden als opvoeder en inspirator kon ervaren.

Hij greep ons in onze fantasie, waarmee hij als een kunstenaar op zijn klavier, ons bespeelde, vooral de uitgekozenen die hij voortrok, maar ook de oudsten van de groep dertien tot veertienjarigen van de hoogste klas, de “First Form” die hij als een rattenvanger meelokte.
Zijn geheim was dat hij zichzelf niet als een deftig ideale voorbeeld zag, maar zich aan ons als een mens toonde met fouten en voorkeuren.

Ik moet bekennen dat voor mezelf Mr. Kynnersley de enige van mijn opvoeders was die mij door zijn persoonlijkheid werkelijk heeft gevormd. 

Pat’ s woorden die ik dacht te kunnen weerleggen lieten weinig sporen achter in mij, maar zijn houding maakte indruk. Ik weet niet meer hoe ik het wantrouwen tegen de toekomst van Engeland dat hij in mij wakker had gemaakt geformuleerd heb.  Waarschijnlijk heb ik  het slechts als een lichte schaduw op het glanzende beeld ervaren. Om duidelijk te zijn moet ik het zo samenvatten zoals het mij nu, terugblikkend, verschijnt.

Namelijk het inzicht dat een wereldheerschappij die afhankelijk was van een voortdurende en volkomen opvoeding van een kunstmatig en gecompliceerd mensentype op onzekere fundamenten rust. Andere grote volkeren zoals Spanjaarden en Fransen steunden hun macht op het militaire.  De Engelsen met een niet geringere drang naar macht en rijkdom deden beroep op morele eigenschappen, namelijk het goede en het slechte, het edele en minder edele van de ‘gentleman’. De gentleman was echter geen natuurprodukt, maar het resultaat van een uiterst gecompliceerd en kunstvol fabricatieproces. Terugkerend op het beeld van de “Cortegiano” van de oude Italiaanse Castiglione en de Romeinen van Plutarchus, zeer diep met de klassieke opvoeding vergroeid, aangepast aan het Engelse volkskarakter door de Engelse hervormers en humanisten, later met een puriteins en eigengereid stormvast geweten uitgerust, was het merk erg vormvast geworden maar moest het in elk afzonderlijk exemplaar telkens weer uit de grondstof opgebouwd worden.  Zelf was ik nog als materiaal in de fabriek en maakte ik het fabriceren van gentlemen aan de lopende band mee bij mezelf en anderen.

Het afgewerkte produkt was, indien gelukt, kwaliteitswaar, het beste van het beste zoals de in de Engelse stoeterijen gefokte en getrainde volbloeden of zoals de wol- en katoenstoffen van Lancashire.  Maar Pat’ s revolte toonde aan dat de fabrikatie ook kon mislukken. Hij was een uitzondering maar geen alleenstaand geval.  Het materiaal bood weerstand aan de verschillende krachten van de bewerking. De grondstoffen waren ofwel te hard of te week, te intellectueel of te stupiede en daardoor kon de produktie voor de dringende nood van het wereldrijk niet doorgaan. Wat daarna? Het opklimmen van de onderste middenstand -niet de arbeiders, die politiek nog niets betekenden in Engeland- maar het doordringen van winkeliers en boetiekhouders, van enge horziontloze burgermannetjes die ons onbruikbaar materiaal voor gentlemen schenen, ervaarde ik als bedreiging van Engelands wereldplaats.

Pat was, al kwam hij niet uit deze milieu’s, een voorbeeld van wat er met niet geschikt materiaal kon gebeuren. Zijn bestaan tornde korte tijd aan mijn geloof in de onafzienbare Engelse macht.

Maar weldra erkende ik dat ondanks het gevaar dat het materiaal niet voldeed of de opvoeders hun vaardigheden konden verliezen, dat het vaste fundament voor een land, ja het enige dat blijft duren, niet de materiële macht is, maar de mens, de mens die voor zijn doel gevormd en gehard is en die op zijn beurt zichzelf vormt en door zijn karakter zichzelf hardt. Ook elementen zoals Pat die zich niet buigen of laten aanpassen zijn nodig ter vernieuwing en gezondheid van de gemeenschap. Want zonder beide soorten, zonder gentlemen EN rebellen was Engeland nooit een wereldrijk geworden.

Verder te lezen in Harry Graf Kessler Lehrjahre, Erinnerung an Schulzeit und Studium, Elsinor Verlag, 2011

We zullen de graaf later terugvinden met uitreksels uit zijn dagboeken die hij begon bij te houden in Ascot 1880 tot aan zijn dood in 1937.