32.

Tenslotte had Cavaillé-Coll, orgelbouwer, het hem nog voor de inauguratie van het nieuwe orgel in de Saint Clotilde geschreven: ‘Vous manquez de bonnes voix graves et comme votre choeur n’ est soutenu par rien ni orgue ni contrabasse il faudrait y ajouter quelques bonnes pédales.’

Hij had een uitstekend organist accompagnateur gekozen en zelfs zijn plaats vrij gehouden toen Théodore Dubois in 1869 voor een jaartje naar de Villa Médicis’ vertrok. Nu vervulde Samuel Rousseau zijn taak en werd Théodore zijn kapelmeester. De ‘maîtrise’ bestond uit twaalf kinderstemmen, opgeleid door l’ abbé Leclère.  Ze zongen vanuit een verhoog, kant voorportaal dat tegen de tribune van het grote orgel was gemonteerd. Een contrabas en enkele klavieren van het kleine begeleidingsorgel ondersteunde de koristen.

Met de dwingende wens van l’ abbé Hamelin, liefhebber van kerkelijke gezangen en plechtige diensten, was het om ‘la splendeur du culte’ te doen, om de gewijde woorden van deze soms wat stuurse voorganger in de mond te nemen.
Het transcendente van het sublieme drama, menselijk op de eerste plaats, zoals het op het fronton van de voorgevel was gebeeldhouwd: een Christus die zijn wonden toont en beroep doet op de nu heersende traditie van het medelijden.  Het hart en het bloed van de Redder inspireerden de gelovigen tot een eigenzinnige devotie.

Er was een ‘Vie de Jésus’ van Strauss in een vertaling van Littré uit 1856 en vooral ‘La vie de Jésus’ van Renan (1863) dat een enorm succes kende. Het was het boek dat hij op zijn nachtkastje had liggen toen hij het haar uitleende voor ze op Paasdag zijn offertorium ‘Dextra Domini’ mocht begeleiden terwijl hij zelf het gelegenheidskoor en solisten zou dirigeren en Théodore  de koorrepetities zou leiden. Ze ontdekte dat het werk aan Hamelin was opgedragen, een poging om hem te tonen waartoe hij in staat was. In feite bleek het een offertoriumtekst uit de cultus van Witte Donderdag maar zijn compositie was duidelijk voor de heilige Paasdag bedoeld.

De compositie leek op een sonate met twee thema’ s. Een complete expositie in het eerste thema met een fijnzinnige modulatie van si bémol, toonaard waarin het werk was geschreven, naar ré-bemol op de woorden: ‘Non moriar sed vivam.’  Zij zag de zachte expositie als de binnenkant van het gebeuren, de schroom bij zoveel lijden terwijl daarna de voorgevel van het gebouw zichtbaar werd.

Emilie hield van de vrouwelijke ruimte waarin tekst en melodie samensmolten. Er was natuurlijk het gevaar dat de mannenstemmen die het eerste gedeelte openden zich door de eenvoudige melodie tot een zieloze dreun lieten verleiden, maar hij  maakte hen duidelijk dat er een ‘ingehouden’ vreugde aanwezig moest zijn, een vervulling waarin jezelf nog niet geloofde maar die zich weldra zou ontplooien. De variaties op de aa’s van het Alleluia waren een beekje, op weg naar een brede trage rivier.

Dextra Domini, een a-capella van kinderstemmen, liet haar de nabijheid van de Vader niet als een triomf aanvoelen, maar als een waas waarin het mysterie zich hult. Er was geen sprake van een overwinning, de alleluia’ s betekenden vooral licht en mededogen. Licht dat ze herkende uit de vroegte in de hotelkamer, net op de rand van de versmelting en de hardheid van de nieuwe dag, onwetend dat ditzelfde licht haar weldra in de expositie bij Nadar zou tegemoetkomen.

31.

Met de zomer zou het Brusselse huis klaar zijn voor bewoning. Beneden kantoor en ateliers, het gezin kon op de eerste en tweede verdieping huizen. Gastenkamers op de derde verdieping, personeel, keuken en waskamers in het sous-sol.

Of hij het niet vreemd vond dat ze zonder hun medeweten een woonst kregen aangemeten? Emiel benadrukte de praktische kant, de kans om in een hedendaagse woning werk en privé te kunnen combineren.
‘Tekentafel en vrouw in handbereik,’ antwoordde zij.  Hij merkte de ironische ondertoon niet op, wees haar op een aantal boeiende mensen die met haar wilden kennismaken en die ze geheel in stijl in haar eigen woning kon ontvangen.  Wetenschappers, maar ook kunstenaars en toonaangevende ontwerpers.  Natuurlijk was er ook het buitenhuis, intussen aangevuld met een romantische maar erg praktische oranjerie, het landelijk bestaan om te bekomen van de werelddrukte.

Een hotel van deze klasse mocht de mogelijkheden van de nieuwe burger duidelijk maken: comfort en efficiëntie, een ontmoetingsplaats en eiland in een zee van snelle verandering die inderdaad ook de nodige verwarring meebracht. Maar succes lag in ieders bereik. Hij kende een molenaar die het tot mijningenieur had gebracht, toen bankier werd en spoorweg-eigenaar en geld uitleende aan prinsen en koningen. Het voorbeeld van Simon Philippart was een ander teken aan de wand.  Hoe de zoon van een bescheiden wolfabrikant banken opkocht en het landschap van het hedendaagse vervoer kon bepalen. Nu ze toch nog enkele weken in Parijs verbleef, moest ze zeker de Sint Augustin van Victor Baltard gaan bekijken: hoe deze kunstenaar rondom een metalen geraamte een kerk had opgetrokken zonder steunbogen, en zeker mocht ze Les Halles van dezelfde bevlogen architect niet vergeten , een verzameling paviljoenen uit glas en metaal waarin licht en ruimte de moderne tijd zichtbaar maakten.

Voor deze intense monoloog was er de stilte van de zoekende lichamen geweest. Wat ze later als wederzijdsheid kon beschrijven ervaarde ze op het ogenblik zelf als een wondere wisseling waarmee ze zonder enige afspraak elkaars speelsheid hadden overgenomen. Hij probeerde haar observerende traagheid, zij zijn temperamentsvolle veroveringswijze.  Bewust van de kortstondige nacht en de komende eenzaamheid herinnerden hun lichamen de voorbije aanrakingen, moedigden ze elkaar aan de rolverwisseling door te zetten en in de imitatie van elkaars liefdesspel de ernst van het beminnen en bemind worden te ontlopen.

Er was natuurlijk de onvermijdelijke lichtheid van de nachtelijke tijd, bewegelijk en snel haastte hij zich naar het morgenlicht waarin de minnaars en minaressen zich weer in de alledaagse noodzakelijkheid zouden verkleden. Het vleugje wanhoop dat de meest intieme momenten kruidt met een bittere nasmaak waarin het grote woord ‘toekomst’ is fijngestampt en losmaken en afscheid nemen de zoetste kussen met een lichte neiging tot je vastklemmen verhevigen, alsof daarmee het eeuwige verlies onbestaande lijkt.

Eens de blinde ruimte waarin dit spelen uitdoofde veranderde in de omtrekken van kamer honderd en twaalf van het Grand Hotel werden zij weer man en vrouw die door een speling van het lot het leven met elkander dachten te kunnen delen en waarin de bekommernissen van het dagelijks bestaan het haalden op de ogenblikken van vervoering.

30.

Kaarslicht kostte je één frank terwijl het zachte olielicht van de Carcel lampen het dubbele waard is en dus eerder voor gefortuneerde cliënten was gereserveerd. Vestibules, gangen en salons van het Grand Hotel werden door gaslicht bediend. ‘Tweeduizend zeshonderd gasbranders waarvan duizend honderd veertig alleen al in de eetzaal,’ wist de heer Philippart te vertellen. Natuurlijk was de de ‘escalier méchanique’, de ‘monte-voyageurs‘ beschreven als ‘cabinet charmant avec canapé de velours, tapis et tentures, een indrukwekkende nieuwigheid in het hotelwezen. Als energie gebruikte hij waterdruk, ‘et chère Emilie, in geval van een lek of ander plots drukverlies, is de veiligheid van de stijgende of dalende hotelgast verzekerd door een uitgekiend mechanisme.’ Hij zwaaide met een publiciteitsfoldertje waarin deze ‘monte-voyageurs’ werden beschreven als ‘…appréciés par les voyageurs qui habitent les régions les plus élevées de l’ hôtel.’

Al woonde kunstenaar fotograaf Nadar recht tegenover het hotel, Boulevard des Capucines 35, het hotel zelf rekende op monsieur Chambay die in appartement 498 van het Grand Hotel voor een prix modéré foto’ s maakte met ‘een nouveau procédé spécialement pour les enfants et les personnes qui ne peuvent pas supporter une longue pose.‘ Een mooie gelegenheid om het jonge paar met kind te vereeuwigen, met een extra plaatje waarop Jeanne en Léon niet mochten ontbreken, waarna de dames het net geopende ‘salon des dames’ konden bezoeken op het gelijkvloers. Een fraai salon dat door speciale spiegels werd opgelicht, spiegels waardoor de bezoekers wel het drukke stadsverkeer op de place du Nouvel-Opera konden  bekijken zonder echter zelf gezien te worden. Er stond zelfs een degelijke piano met daarbij de partituren van al de bekende opera’s waar ook ter wereld opgevoerd.

‘Ah oui, hier wordt de nieuwe bourgois als een aristocraat van vroegere dagen bediend terwijl de adelijke collega toch nog volgens zijn zogenaamde stand wordt behandeld en alles wat de moderne zakenman nodig heeft ter zijner beschikking staat. De gebroeders Pereire die met deze zaak begonnen richtten zich met gemak naar de diepte van ieders beurs, met dezelfde égards, maar met de extra service voor de diepste geldbuidel. Maar zakenman en aristocraat schuilen graag onder het luxueuze dak van dit oord.

De uitspraak:  ‘Ik heb in het Grand Hotel geslapen,’ maakt duidelijk dat de spreker bij de net zo grote wereld hoort. Elasticiteit van het kapitaal, chèr Emile!. Kijk in het livre d’ or, le roi et la reine des Belges, la grande duchesse Hélène de Russie, de twee zonen en vader nabab Mumtazamal uit Bengalen met une suite nombreuse, Isabelle II, koningin van Spanje en haar gevolg, en wij, een jonge beloftevolle universiteitsprofessor en zijn kunstzinnige schoonheid, en een zekere man wiens eigenschap als ‘eigenaar’ de mensen dichter bij elkaar zal brengen, wij allemaal broederlijk en zusterlijk onder het dak van deze tempel. Nu nog de keukenluchtjes en de walm van de urinoirs verdragen die ons langs de schachten van de monte-bagages bereiken, en het begrip zevende hemel is werkelijkheid geworden.’

De volgende morgen zouden de heren de jonge dame nog bij het ontbijt vergezelllen om dan via het veel besproken spoor het kleine vaderland op te zoeken. ‘Geniet van de Parijse nacht, geliefden. Ik heb nog een afspraak met een drankorgel van het Crédit Mobilier. Wat ik niet bij daglicht te weten kom, vloeit vanzelf naar buiten nadat Cliquot de remmen heeft losgemaakt. Ah, les veuves d’ antan.’

29.

Of beide heren haar nieuwsgierigheid hadden gewekt toen ze het daarstraks over een ‘verrassing’ hadden? ‘Deze wonderlijke vrouw heeft haar nieuwsgierigheid bijzonder goed onder controle,’ zei Emile terwijl hij haar vragend aankeek. ‘Wat wij de vrouwelijke natuur verwijten siert haar ook, chèr ami. Of beter gezegd, wij buiten graag hun zogezegde tekorten uit. Wij wekken hun nieuwsgierigheid op, genieten van hun ontdekkingsdrang en triomferen tenslotte als wij zoals de goochelaar met een brede zwaai onze verrassing uit het niets te voorschijn toveren. Voor god spelen ligt ons bijzonder goed, dat dient gezegd.’ ‘De heren denken vaak dat enkele kunstgrepen hun tekort aan verbeelding kunnen camoufleren, monsieur. Vrouwen spelen graag het spelletje mee. Pas dus op voor hun zogezegde onschuld.’

Het zou hem ten zeerste plezieren mocht zij hem met ‘Simon’ willen aanspreken, en die ‘onschuld’ wilde hij graag aan de kleine Léon voorbehouden, alhoewel hij bij zijn eigen kinderen al op jonge leeftijd die zogenaamde onschuld in twijfel moest trekken, listig als ze waren om hem naar hun kleine hand te zetten. Ervaring met kinderen had hij in elk geval. Vier uit zijn eerste huwelijk met Stéphanie, en het vijfde kind uit het tweede huwelijk met Marie-Adrienne zou in Augustus van dit jaar geboren worden. Jean, Eugène, Marie en Odile bij wiens geboorte de moeder het kraambed niet overleefde. Daarna een Simon, Charles, Louis en Jeanne en…de komende zoon of dochter wiens naam nog in de toekomst verborgen ligt.

En of hij de tijd had om voor die acht, en weldra negen te zorgen? Zijn oudste Jean Baptiste was al zo oud als Emilie. Zijn broer en twee zussen, allen de twintig voorbij,  hadden alleen nog zijn geld nodig en zo weinig mogelijk vaderlijke bemoeienissen. Zoon Simon, achttien, Charles zestien, en Louis vijftien zetten hun eerste stappen in de zo geheten grote-mensenwereld. Nakomertje Jeanne, acht jaar, was zijn lieveling die naar Adrienne’ s zeggen hem ten zeerste miste. Wat de toekomstige baby betrof, hij dacht dat dit eerder een goed geslaagde poging was om hem nog wel eens thuis te zien en zijn verworven kapitaal niet helemaal aan zijn nieuwe Stéphanie te verspillen.

‘Wie in zijn jonge jaren een Stéphanie heeft gekend en op de grens van vijftig in Spa een jonge vrouw met dezelfde naam ontmoet, mag in het lot geloven. Nu woont ze nog in Brussel maar in oktober zal ze als veuve Caron in de rue Auber haar intrek nemen, dichtbij de burelen van de Bassins houillers. Maman met de baby in Brussel, ma petite veuve à Paris. Ik hoop dat ik mijn gezelschap niet al te zeer heb gechockeerd met de bekentenissen van een man die te veel heeft gedronken en zelden of nooit over zijn gespleten hart kan spreken. Maar genoeg over mezelf. Tijd voor de surprise!’

Hij haalde uit zijn aktentas een gevouwen document, liet de tafel ontruimen, bestelde een nieuwe fles champagne, en plooide het lichtbruine papier open.
‘Chère Emilie, dit is bijzonder mooi werk van een vriend. En flamand: Hendrik Beyaert, enfant de Dieu en architect. Bouwt weldra in mijn geliefde vaderstad een nieuw station, en heeft in opdracht van de stad en met de centen van mijn Banque de Belgique dit optrekje ontworpen en…gebouwd op de nieuwe Boulevard du Nord in ons aller hoofdstad hier naast de deur ook wel eens Brussel genoemd. Nu de open riool van de Zenne overkapt is en het Noordelijk gedeelte bewoonbaar werd voor de bourgois-gentilhommes biedt zij haar gegoede burgers een aantal geprepareerde huizen aan waarvan dit exemplaar, nummer één is in alle betekenissen van het woord. Mijn goede vriend Jean Philippe, jullie vader en schoonvader zag deze woonst als een degelijke verblijfplaats voor het jonge gezin, zienswijze die ik steunde door de bovenste verdieping als kantoor in te calculeren en voor de aftrek van die investering jullie de rest van het huis kan aanbieden zodat jullie eindelijk de benen kunnen strekken al was het maar om mij en mijn medewerkers één keer per jaar van een flinke maaltijd te voorzien. Voilà.  Het huis van de katten. Voor de kat, de kater en talrijke miauwers die er naar hartelust kunnen stoeien. Emile maak plaats voor de nectar en vertel verder. Emilie, bezoek morgen L’ Escalier de Cristal. Deze man trakteert.’

In de gesloten intimiteit van een salon séparé ontwikkelden zich de gesprekken omtrent de levenskansen van de republiek, de politieke gebeurtenissen in het Duitse rijk en de tweede regering Disraeli in Engeland, tot de dalende prijs van het zilver, de opening van de Brusselse beurs en de verwoestende brand van de Salle Pelletier, een onderwerp dat de  gasverlichting en de eindeloos opgebroken straten met de aanleg van de sporen voor de Parijse tramway verbond.

Of Simon Philippart heel Europa van deze nieuwe Amerikaanse vinding wilde voorzien? Ja, er zouden weldra ook in Brussel onderhandelingen van start gaan waarin hij, -en als hij  over zichzelf sprak dan had hij het over de maatschappij die hij vertegenwoordigde-, waarin zijn toekomstige maatschappij dus, de ‘Voies ferrées belges’ van Morris, ‘The Belgian Street Railways and Omnibus Company Limited‘ van Vaucamps, de maatschappij van de gebroeders Becquet en de ‘Compagnie brésilienne de Tramways’  probeerde te fusioneren.  Het was toch te gek dat op het Brussels grondgebied vier verschillende bedrijven het vervoer organiseren, elkaar voortdurend kruisen of overlappen, het in één woord onmogelijk maken een ordentelijke openbare dienstverlening te verzorgen. Brussel, Rijsel, Parijs, drie grote steden waarin hij, naast zijn fusies bij de spoorwegen in dezelfde landen, het moderne vervoer wilde bevorderen met de financiële mogelijkheden die een kapitalistisch systeem hem bood. Of het dan niet om enorme bedragen ging? Inderdaad. Eerst probeerde hij bij het publiek aandelen en obligaties van zijn maatschapijen uit te geven. Maar om die titels te plaatsen en opbrengsten voor het opvolgen van de werken te kunnen ophalen was de hulp van financiële instellingen noodzakelijk.  ‘De l’ argent frais’. Zijn ‘Bassins houillers‘ hadden zich voor duizenden emissies geëngageerd en de Franse overheids-belangstelling ging eerder naar de grote publieke lijnen dan naar zijn secondaire verbindingen. Daar kwam nog eens bij dat hij, ter ere van hun financiële vrijheid, vorig jaar het gebruik van zijn kapitaal-obligaties niet eerder kon vrijmaken dan na het verbruik van vier-vijfde van de kapitaal-aandelen. In veel gevallen konden dus projectontwikkelaars waaronder hijzelf de kapitaal-aandelen niet volledig vrijmaken en moesten zij op de uitgiften van obligatie-emissies vertrouwen om studies en werken te betalen. Vanuit de Franse banken die met de grote maatschappijen verbonden waren, moest hij op niet veel steun rekenen, dus kon hij alleen maar zelf een voetje en daarna zijn hele hoofd binnensteken bij de kredietinstellingen die hem toegang tot de kapitaalmarkten konden verlenen. Hij was dus nu druk bezig met het verwerven van vier kredietverleners waaronder het gevierde Crédit Mobilier. Hij wilde ook nog graag de Franco-Autrichienne-Hongroise bank en de Franco-Hollandaise bank vernoemen. Hij kocht zoveel mogelijk van hun aandelen op, kon daardoor een bijeenroeping van de algemene vergadering uitlokken en daarin het ontslag van het dagelijks bestuur mogelijk maken en hen door zijn mannetjes vervangen. Dat was hem al aardig gelukt met de eerste en zou weldra ook met de Franco-Hollandaise gaan gebeuren, bank waarin hij zijn twee schoonzoons aan de leiding wilde hebben.

Hij excuseerde zich bij de lieftallige dame in dit gezelschap waarvoor zijn uitleg wel eens vervelend en prozaïsch kon overkomen. De dame vond het best boeiend, begreep dat hij enorme risico’ s wilde nemen en vroeg zich af of hij nog tijd vond om van het toch vrij kortstondig leven te genieten. ‘L’ argent est un bon serviteur, mais c ‘est un mauvais maître, chère Emilie. Zo lang ikzelf de baas kan blijven en niet het geld, geniet ik van elk moment. Mag ik jullie de champagne van het huis aanraden, champagne Grand Hôtel, très recherchée des amateurs.’

27.

Een gast-seminarie deze week en de uitnodiging de heer Philippart te vergezellen waren dankbare aanleidingen om Brussel enkele dagen voor Parijs in te ruilen. Wat betekende ‘ver’ nu beide hoofdsteden minder dan één dag treinreis van elkaar waren verwijderd? Met boeiende gesprekken was overigens de tijd op het spoor aangenaam en snel voorbij gegaan. En of beide heren haar in het restaurant van het Grand Hotel mochten uitnodigen voor een intiem diner in een van de beste gelegenheden van de Franse hoofdstad? Boulevard des Capucines?  Inderdaad recht tegenover het atelier van Nadar. Op de hoek  van het Grand Hotel met de rue Auber en de rue Scribe moest het jonge paar zeker de boutique Pannier-Laboche bezoeken. ‘Gekend als ‘les magasins de l’ Escalier de Cristal ‘ zou de vrouw des huizes er de mooiste porseleinen serviezen kunnen bekijken, degelijke imitaties van het onbetaalbare Sèvres, om de prachtige vazen in alle formaten, de unieke huisdecoratie en stijlvolle lustrerie niet te vergeten, nu…’ Beide heren hadden elkaar betekenisvol aangekeken. Als schooljongens met een geheimpje legden ze hun wijsvinger op de lippen en daagden plagerig Emilie  uit. ‘Laten we deze avond de geheimen bij een lekkere champagne van het huis verklappen,’ zei de heer Philippart en of het liefdevolle gezelschap hem wou excuseren, hij had in de burelen van de Compagnie d’ Orléans-Rouen op de chaussée d’ Antin nog een dringende zaak te regelen.

Of zij gelukkig was, of ze haar dagen kon vullen met Parijs? Ze dacht aan de innigheid die er tussen haar en het kind was gegroeid, de vanzelfsprekendheid van de kleine dingen, het creëren van eigen rituelen, de nieuwsgierigheid naar de andere levens, maar ze knikte alleen maar en verbaasde zich over het gevoel van zelfverdediging dat haar overviel toen ze hem onaangekondigd terugzag. Hij doorbrak de kring van de voorjaarsdagen, herinnerde haar aan het aarzelende bestaan dat ze samen in zijn drukte hadden geleefd, en hoe ze zich alleen in de stilte van het landhuis of op haar appartement bij de Saint Cathérine en nu in Parijs had hersteld van de bevreemding die ook in hun intiemste momenten aanwezig bleef.

Hij vertelde haar over zijn werk aan de universiteit, hoe hij het voorrecht had de ideeën van Balat in uitvoerbare constructies bij Durieux te mogen plannen, hoe hij hem had voorgesteld de ronde wintertuin met slechts vierentwintig zuilen te steunen waar het er waarschijnlijk zesendertig zouden zijn, en hoe hij in zijn gesprekken met de archtitect de twijfel voelde -of was het angst- om de uitvoering in glas en metaal bouwkunst te noemen. Zij had het over haar ontmoetingen met César Franck, de avond bij de Viardots, het orgel in de Saint Clotilde, de vorderingen van Léon die wandelingen met ‘ijs’ van Pa-rijs aanduidde.

Omdat ze wisten dat Jeanne elk moment met het kind kon thuiskomen, hielden ze slechts elkaars handen vast, was een kus de uiterste poging om elkaar van hun wederzijds verlangen naar meer te verzekeren, en begroetten ze opgelucht de teruggekeerde wandelaars. Léon vluchtte in mama’s armen, wilde het eerste kwartier niet door Emile worden aangeraakt en ging tenslotte waggelend richting uitgestrekte vader-armen die hij onder luide aanmoediging van de aanwezigen bereikte.

Hij loopt al van me weg, dacht zij. Niet droevig, noch berustend, eerder zoals je ’s morgens beseft dat het straks weer donker wordt.