Familiegeschiedenissen (1)

Je zou Servië in de negentiende eeuw kunnen benaderen als een klein landbouwgebied geklemd tussen het Ottomaanse en het Oostenrijk-Hongaarse rijk.
De uitdrukking: ‚landbouw’ en ‚geklemd’ zijn inderdaad belangrijk.
Hoofdrolspelers: twee rivaliserende clans (families)
-het huis Obrenovic
-het huis Karadjordjevic.
Beiden druk in de weer om Servië van de nabije overheersers te bevrijden.
Christopher Clarck begint zijn verhaal met de nogal baldadige en bloedige aanslag (1903) op het toenmalige koningspaar Alexandar en Draga, uit de Obrenovic-dynastie door een groep van zo’n 150 samenzweerders die vooral uit het Servische leger waren gerekruteerd.
Hoe is het zo ver kunnen komen?

De voormalige ‚donkere’ veehoeder Kara Djordje (zeg maar ‚Zwarte Georges’) stichter van het huis Karadjordjevic leidde in 1804 een opstand die de Ottomanen uit Servië verdreef, maar moest in 1813 naar Oostenrijk vluchten toen de Ottomanen in de tegenaanval gingen.
Een tweede opstand, 2 jaar later, onder leiding van Milos Obrenovic, een bedreven politicus, zorgde voor onderhandelingen waardoor een Servisch vorstendom door de Ottomanen werd erkend.
Toen Karadjordjevic uit ballingschap terugkeerde werd hij in opdracht van Obrenovic en met medeweten van de Ottomanen vermoord.
Zo kreeg Obrenovic de titel van prins van Servië toegekend en werd Servië een provincie van het Ottomaanse rijk geregeerd door leden van de Obrenovic-clan.
Christopher Clarck merkt op dat het frappant was hoe weinig regerende Servische regenten door natuurlijke oorzaken stierven.

De stichter van het vorstendom, prins Milos Obrenovic was een hardvochtig autocraat met de nodige opstanden als gevolg.
In 1839 trad Milos af maar zijn zoon Milan was net zo ziek van de mazelen dat hij 13 dagen later stierf zonder ooit beseft te hebben dat hij tot vorst was verheven.
Aan de heerschappij van Milos tweede zoon, Mihailo, kwam een voortijdig einde toen hij in 1842 plaats moest maken voor een telg van de Karadjordjevic-dynastie en dat was niemand anders dan Alexandar, zoon van zwarte Georges die echter in 1858 ook weer troonsafstand moest doen voor Mihailo en in 1860 op de troon terugkeerde.
Ook hij was niet erg populair en acht jaar later werd hij met een nichtje vermoord door een complot waarachter naar alle waarschijnlijkheid iemand van de Karadjordjevic zat.

Milan Obrenovic zorgde voor een beetje rust (1868-1889) en een politieke continuïteit.
In 1882, 4 jaar nadat het Congres van Berlijn Servië als onafhankelijke staat had erkend, riep Milan zijn land uit tot een koninkrijk en zichzelf tot koning.
Een jaar later echter kwam er al een opstand toen vanuit het koningshuis werd geprobeerd de boerenmilities in het noordoosten van het land te ontwapenen. (de Timok-opstand)
Milan reageerde met harde repressie-maatregelen en ontketende een ware heksenjacht op de kopstukken in Belgrado die ervan verdacht werden de opstand te hebben gesteund.

Begin jaren tachtig veranderde de Servische cultuur door de opkomst van politieke partijen met eigen kranten, verkiezingen, manifesten en plaatselijke comité s.
De reactie van de koning daarop bestond uit een aantal erg autocratische maatregelen. In 1883 leverden de verkiezingen in de Skupstina, het Servische parlement,  een meerderheid op die Milan niet zo goed gezind was.  Hij weigerde de regering met een meerderheid van de radicale Partij te benoemen en stelde een regering van bureaucraten samen. Bij decreet werd de Skupstina tien minuten geopend en daarna ook weer per decreet gesloten.

Door een rampzalige oorlog met Bulgarije, ontstaan door eigenzinnige koninklijke besluiten buiten de ministerraad genomen, en een bittere door schandalen omgeven scheiding van zijn vrouw Nathalie werd zijn positie nog meer ondermijnd. Toen hij in 1889 troonsafstand deed (om de weg vrij te maken voor de knappe jonge echtgenote van zijn privésecretaris) was het blijkbaar hoog tijd om te verdwijnen.
Er volgde een regentschap van vier jaar tot zoon Alexandar meerderjarig was.  De manier waarop zoonlief aan de macht kwam lag in de traditie van de vaderlijke esbattementen: de zestienjarige nodige de ministers uit voor een diner en bij het uitbrengen van de toast werd hen duidelijk gemaakt dat zij gearresteerd waren. De jonge koning verklaarde dat hij de volle koninklijke macht zou uitoefenen.  De belangrijkste ministeries en telegraafkantoren waren intussen al door het leger bezet.
De inwoners van Belgrado ontwaakten de volgende ochtend in een stad vol aanplakbiljetten die duidelijk maakten dat Alexandar de macht had gegrepen