Familiegeschiedenissen (2)

Nooit vertoond, zou de hedendaagse verslaggever zeggen, nooit vertoond het feit dat de afgetreden ex-koning Milan achter de schermen de touwtjes nog steeds in handen had.  Clark noemt het : ‚een grotesk familiemanoeuvre’, en dat was het ook.

In de jaren 1897-1900 werd deze regeling geformaliseerd in de ‚Milan-Alexander duarchie’. Pa werd tot opperbevelhebber van het Servische leger bevorderd, de eerste burger die ooit dit ambt bekleedde.
De gevolgen van dit beleid waren catastrofaal: het passeren van de relatief liberale bepalingen van de Servische grondwet, het introduceren van een soort neo-absolutisme: afschaffen van geheime stemmingen, opheffen van persvrijheid, opdoeken van kranten.  Protesten van de Radicale partij leidden tot uitsluiting van de macht.
(met op de achtergrond koningin-moeder Nathalie, die ondanks haar scheiding achter de schermen een belangrijke figuur bleef.)
Alexanders huwelijk met Draga Masin, weduwe van een obscure ingenieur, bracht geen verbetering in de situatie.
De minister van Buitenlandse zaken Djorde Gencic probeerde met een krachtig argument dit huwelijk tegen te houden: ‚Sire, u kunt onmogelijk met haar trouwen. Ze heeft met Jan en alleman het bed gedeeld.- mijzelf incluis.’
Als antwoord kreeg hij een harde klap in zijn gezicht. Het zou hem later naar de kant van de koningsmoordenaars brengen.
Het hele kabinet trad af en het kostte de koning moeite een nieuw kabinet samen te stellen dat duidelijk ‚het huwelijkskabinet’ werd genoemd.
Ook vader Milan vond de toekomstige trouwpartij maar niets. Hij nam zelfs ontslag als opperbevelhebber van het leger.
‚Als de regering u na een dergelijke dwaasheid het land uit jaagt, zal ik de eerste zijn om dat toe te juichen.’ een citaat uit een vaderlijke brief die aan duidelijk niets te wensen overliet.
Maar in 1900 trouwt Alexandar met Draga, en door het ontslag van zijn vader kan hij zijn greep op het officierskorps verstevigen en de nodige zuiveringen doorvoeren
Het was dan ook een opluchting voor hem te vernemen dat zijn vader die zich in Oostenrijk had gevestigd in januari 1901 was overleden.
Nog even kon het koninklijke duo op sympathie rekenen toen het paleis bekend maakte  dat de koningin in verwachting was maar toen dit een list bleek om de publieke opinie gunstig te beïnvloeden, was de maat vol.
Zeker toen in maart 1903 de koning midden in de nacht de Servische grondwet buiten werking stelde om snel nieuwe repressieve pers- en associatiewetten in de wetboeken te kunnen opnemen om drie kwartier later de grondwet weer te herstellen.

In juli 1901 had de Radicale Partij een absolute meerderheid verworven en samen met machtige kooplieden- en bankiersfamilies, in het bijzonder met families die betrokken waren bij de voedsel- en veehandel- ontstond er een stevige oppositie vooral tegen het pro Weense beleid van de Obrenovic waardoor de Servische kapitalisten de toegang tot de wereldmarkten werd ontzegd en de economie vastliep in een Oostenrijks monopolie.
De demonstratie op 6 april 1903 werd hardhandig door de politie uiteengeslagen. Er vielen achttien doden en bijna vijftig gewonden.  Meer dan honderd mensen onder wie veel legerofficieren werden gevangen gezet, al kwamen ze na een paar dagen weer vrij.

‚In het epicentrum van de toenemende oppositie tegen de kroon stond het Servische leger. Rond de eeuwwisseling was het leger een van de meest dynamische instituten van de Servische maatschappij.  In een nog steeds grotendeels agrarische en slecht presterende economie was het niet gemakkelijk een maatschappelijke carrière op te bouwen en bood het leger nog steeds de beste kansen op invloed en aanzien. Deze ontwikkeling was nog versterkt door koning Milan, die veel geld in het leger stak en het officierskorps sterk uitbreidde, terwijl hij bezuinigde op het toch al magere staatsbudget voor het hoger onderwijs.’ (p37)

Zoon Alexander snoeide die toelage terug, er ontstonden grote achterstanden in de betaling van de officiersoldij en door het nepotisme-beleid van het hof werden steeds meer vrienden en verwanten van de koning en zijn vrouw op sleutelposten benoemd.
Omdat er geruchten rondgingen dat de koning die er niet in geslaagd was een biologische erfgenaam te produceren, van plan was de broer van koningin Draga, Nikodije Lunjevica, tot zijn opvolger te benoemen, werd het tijd om actie te ondernemen.
Rond Dragutin Dimitrijevic, later bekend onder de naam ‚apis’ een getalenteerde jonge luitenant in het Servische leger, kristalliseerde zich een militaire samenzwering.