Zoals deze jongen op zijn boom naar de Fuji kijkt, zo neem ik je mee naar drie landschappen van de intussen bekende meester.

Zijn muzikale naam alleen al, Katsushika Hokusai (1760-1849) roept bijna dadelijk een golf of een berg op in je visueel geheugen, terwijl het geheim van zijn unieke prenten wellicht meer in perspectief en kleur ligt verborgen.
Ook de hoeveelheid prenten waarmee je op een tentoonstelling wordt overspoeld om bij het beeld van ‘de golf’ te blijven, maakt dat je aandacht vlug verloren loopt want het westers waarnemingsvermogen is meer op het snelle effect dan op affect gericht terwijl het oosterse landschap het moet hebben van een trage natuurlijke verbinding die mens en natuur samenhoudt.
Ik wil me daarom ook graag beperken tot drie prenten van deze meester.
Om te beginnen zijn eigen woorden, uit een Engelse biografie:

‘From the age of five I have had a mania for sketching the forms of things. From about the age of 50 I produced a number of designs, yet of all I drew prior to the age of 70 there is truly nothing of any great note. At the age of 73 I finally apprehended something of the true quality of birds, animals, insects, fishes, and of the vital nature of grasses and trees. Therefore, at 80 I shall have made some progress, at 90 I shall have penetrated even further the deeper meaning of things, at 100 I shall have become truly marvelous, and at 110, each dot, each line shall surely possess a life of its own. I only beg that gentlemen of sufficiently long life take care to note the truth of my words.’

Neem ik je mee naar de Sazai Hall van de tempel van de vijfhonderd Arhats, ten oosten van Tokyo, toen nog Edo genoemd.
Vijfhonderd levensgrote boeddha-beelden vullen deze hal, vijfhonderd van Boeddha’s beste volgelingen, dat zijn Arhats, staan er te kijk.
Pelgrims komen er bidden, maar tegelijkertijd heb je op de hoogste verdieping van dit houten gebouw een goed uitzicht op de stad en de Fuji-berg.
De lijnen van de planken op dat balkon focussen je ogen op de berg.
Kom mee naar de Sazaida, letterlijk de ‘tulban-schelptoren’, met zijn eigen spiraalvormige trappen.

Centraal als verdwijn-punt zie je de heilige berg. Mocht je nog de richting kwijt zijn van het gedraai op de trapjes dan wijst de man helemaal links je nog eens de richting. Een kind komt voorzichtig vanachter de rug van zijn moeder, de anderen leunen aandachtig op de reling terwijl helemaal rechts een figuur de andere kant uitkijkt.

Vooraan zitten twee reizigers die hun zware rugzakken even naast zich hebben neergezet.
Blauw- en groentinten rusten op het crèmekleurige houten vlak.
Het is een prent uit een serie: zesendertig vergezichten op de Fuji-berg.

De Amida-watervallen aan de uitlopers van de Kisokaido weg.
In het animistische wereldbeeld zijn goden en geesten aanwezig in of als alle natuurelementen.
De rotsen bovenaan vormen een dubbel van gestolde golven waartussen het bewegende water verschijnt net voor het donderend naar beneden stort.

Tegenover dit gedruis verschijnt de rust van planten en bomen terwijl op de linker rots een man naar de waterval wijst, zijn gezel hem beluistert en hun knecht bij het vuurtje de saké (rijstwijn) opwarmt.

De watervallen zijn naar Amida, Boeddha, genoemd omdat de ronding waaruit het water komt voor zijn val op een boeddha-hoofd zou gelijken.
Het is ook een prent uit een serie: ‘Reis langs de watervallen in verschillende provincies’.
Komt voor ons dit natuurgeweld eerder bedreigend over, voor de aanwezigen is het een rustgevende omgeving. Je bent een werkelijk deel van het gebeuren en daardoor al een bevoorrecht toeschouwer.
Het is een mooie prent om lang naar te kijken. Tot je het water in de diepte hoort vallen en dat geluid je onrust wegneemt en je een glaasje saké kan drinken.

Maar ook een tekst, een gedicht kan de inspiratie voor een prent zijn.
Hier is het een tekst in een cartouche zichtbaar geschreven door Chunagon Yakamochi (Otomo no Yakamochi, 718-785), een belangrijke politieke figuur in zijn tijd die als eerste de ‘Man’yoshu’ samenstelde een keizerlijke anthologie van gedichten. Uit ‘De honderd gedichten zoals ze verteld werden door een min (voedster)’

Hokusai based this series on the well-known anthology of poems, the Hyakunin Isshu (A Hundred Poems by a Hundred Poets), compiled by the poet Fujiwara no Teika in 1235. The collected verse were (and continue to be) familiar to most Japanese in some format, including a shell matching games (similar to ‘concentration’), where the challenge was to match the poet painted on the interior of one shell to their verse painted on another. Hokusai approaches the poems from the perspective of an uneducated wet-nurse, allowing for seemingly simple minded mistakes or misinterpretations which add a lighthearted quality to his renditions.
(Scholten Japanese art NY)

In het Japans:

Kasagi no
Wataseru Hashi ni
Oku shimo no
Shiroki wo mireba
Yo zu fuke ni keru.

Als ik de ‘ekster-brug’
een brug door een vlucht eksters gespannen
wit met rijp zie, met een diepe laag rijp wit gemaakt
dan weet ik de nacht nabij.

De ‘ekster-brug’ is geassocieerd met een legende die zijn oorsprong in China vindt. (vandaar ook de Chinese boten en zeelui)
Het verhaal vertelt dat twee beminden, de weefster Orihime en de herder Hikoboshi (de sterren Vega en Altair) die gescheiden zijn door de vader, als straf voor het verwaarlozen van het weven en hoeden na een trouwerij, ieder aan één kant van de rivier (de melkweg) werden gezet. Eén dag van het jaar -als de vleugels van de eksters een brug vormen- zijn ze weer tot elkaar zijn toegelaten. (de nacht van 7 juli!)
Zoals er dus een brug was op het keizerlijk domein, zo hoopt de dichter waarschijnlijk zijn eigen geliefde langs deze brug te kunnen ontmoeten.
Op de prent zie je vogels vliegen langs de boot, maar of het eksters zijn blijft een vraag. En de fantastische kustlijn lijkt in de lucht te zweven, alsof ze van de ene kant naar de andere een brug vormt.

Kijk nu naar de prent. Je ziet Chinese boten tegenover een fantasierijke kustlijn met hoogoplopende rotsformaties als torens. Twee figuren, in Chinese klederdracht staan op de boeg van een van de boten en wijzen naar drie vogels vlakbij.

De prent is getekend met het zegel van de uitgever en het zegel van de censor: toegelaten.(!)
Je bent duidelijk in sprookjesland, dat zie je aan de grillige, fantastische kustlijn, maar ook het licht, de kleurtinten : zacht blauw en rozig die in geel-vlakken verglijden.
Kom mee op de boeg zitten en wacht op de nacht van de eksterbrug. Of keer terug naar je boom, en kijk.