Illuminated by an unreal light and framed by an alienating perspective, the scene appears as if suspended in a dimension beyond time: an impenetrable silence seems to have fallen, similar to the feeling of alienation of the only man present among the chatting ladies. The work can be dated back to the end of the 1920s, when Casorati’s compositions began to present a palette of soft, ultra-low-key colours, playing with pastel shades. The background with its flat colours and the perspective that tends to tip over onto the spectator, are combined using plastically defined shapes, accentuating the alienating effect as enigmatically referred to in the title. (Uffizi Palazzo Pitti)

Felice Casorati schilderde voor de Eerste Wereldoorlog nog in de stijl van het symbolisme. Tijdens de oorlog onderging hij de invloed van nieuwe stromingen als de metafysische schilderkunst, het futurisme en het kubisme. Vanaf het begin van de jaren 1920 schilderde hij nog bij voorkeur eenvoudige onderwerpen en stillevens in een strenge, geabstraheerde stijl. Jong meisje op een rood tapijt uit 1912 is een goed voorbeeld uit de symbolistische periode van de kunstenaar. Voor het schilderij stond Ada Trentini model, de oudste dochter van de schilder Attilio Trentini. Er bestaat een foto van Ada in een gelijkaardige houding waardoor Casorati zich ongetwijfeld liet inspireren. Het vogelperspectief benadrukt de afstand tussen de toeschouwer en het meisje, dat zich in haar eigen wereld heeft teruggetrokken. De voorwerpen rondom haar verwijzen zowel naar de voorbije kindertijd, als naar de nog onbestemde toekomst van de volwassenheid. Op subtiele wijze wordt de buitenwereld door het binnenvallend zonlicht op het tapijt gesuggereerd. Ook de bevreemdende combinatie van rood en blauw-violet draagt bij tot het symbolistisch karakter van het schilderij. (tekst bij MSK Gent collectie)

Felice Casorati [1883-1963], geboren in Novara (Italië), bracht zijn vormende jaren door in Padua, waar hij zijn belangstelling voor muziek en literatuur ontwikkelde. Hij begon te schilderen in 1902 en studeerde rechten aan de Universiteit van Padua, waar hij in 1906 afstudeerde, terwijl hij regelmatig het atelier bezocht van Giovanni Viannello (1873-1926). Casorati’s vroege schilderijen waren in de symbolistische stijl van de Wiener Secession. Zijn gehechtheid aan deze stijl werd versterkt door het zien van Klimt’s installatie op de Biënnale van Venetië in 1910, waar hij de Oostenrijkse schilder ontmoette. Casorati had de jaren 1908-1911 in Napels doorgebracht, waar hij vooral het werk van Pieter Bruegel de Oude bewonderde, dat hij in het Museo di Capodimonte had gezien.

Kijk je naar de datum onder het door Klimt’s geïnspireerde werk dan zie je 1913, een jaar dus voor de ‘grote oorlog’. De ‘granaatappelen’ werden snel door heuse granaten vervangen. Voor hij in 1915 voor het Italiaanse leger wordt opgeroepen maakt Casorati zijn eerste beelden in geverniste terracotta.

Casorati vestigde zich in 1918 in Turijn, waar hij al snel een centrale figuur werd in artistieke en intellectuele kringen. Hij sloot vriendschap met de pianist en componist Alfredo Casella en de antifascistische agitator Piero Gobetti, bij wie hij zich in 1922 aansloot bij de Amici di Rivoluzione Liberale. Gobetti propageerde het werk van Casorati in de krant “Ordine Nuovo” van Antonio Gramsci.
Casorati’s radicale associaties leidden tot zijn arrestatie en opsluiting voor een korte periode in 1923. Casorati’s schilderijen uit de jaren twintig verschilden radicaal van zijn vooroorlogse werk, dat hij als onvolwassen afwees.
Stevig geconstrueerde figuren werden veilig opgesteld in ruimten georganiseerd naar het model van Quattrocento-perspectivische systemen, vooral dat van Piero della Francesca. Ook belangrijk voor Casorati waren de dramatisch verkorte figuren van Mantegna.
De verstilling, zuiverheid en rigiditeit van zijn composities lijken op die van de toen heersende Neue Sachlichkeit-beweging in Duitsland.

Het was die droomachtige abstractie die het schilderij ‘ De vreemdelingen’ (helemaal bovenaan) in 1930 voor de 17de Biënnale van Venetië gekozen, beschreef als ‘transfusie van de werkelijkheid in het fantastische’ typerend voor het ‘Magisch Realisme’, de stroming in de schilderkunst waar hij zich in de jaren 20 bij aansloot en de grootste stroming in Milaan van de 20ste eeuw werd, gevormd rond de charismatische figuur van Margherita Sarfatti, journaliste en kunstcriticus van Joodse afkomst.

De intimiteit die zijn werk uitstraalt werd heel mooi verwoord door auteur Carlo Levi (1902-1975) nadat hij Casorati’s studio had bezocht:

“I barely had a moment to look at them, like a thief, and they seemed wonderful. It’s hard to say what I was feeling […] in that stolen moment. But I am sure that it was through those paintings that I came to the sudden realization that painting is like enchanting free spaces, like a manifestation of a time that is inside things and at the bottom of the heart, which is not in the still and dead object, but in its real form and number. A number that is closed, as implicit as existence in reality, inside a Greek temple: relationship, silence – the classic, aching melancholy of living in our time.”

"Ik had nauwelijks een moment om ze te bekijken, als een dief, en ze leken prachtig. Het is moeilijk te zeggen wat ik voelde [...] in dat gestolen moment. Maar ik weet zeker dat ik door die schilderijen tot het plotselinge besef kwam dat schilderen als het betoveren van vrije ruimtes is, als een manifestatie van een tijd die in de dingen zit en op de bodem van het hart, die niet in het verstilde en dode object zit, maar in de werkelijke vorm en het getal ervan. Een getal dat gesloten is, even impliciet als het bestaan in de werkelijkheid, binnenin een Griekse tempel: relatie, stilte - de klassieke, pijnlijke melancholie van het leven in onze tijd."

Je wordt niet dadelijk vrolijk van zijn werk, daarvoor is de melancholie te diep in elk onderwerp verzonken: de pogingen om elkaar werkelijk te bereiken zijn meestal tevergeefs. Casorati heeft twee wereldoorlogen meegemaakt die zijn vaderland telkens grondig hebben aangetast tot jaren nadien. Net zoals je op een dag als gisteren, 24 februari 2022 (Poetin ‘bevrijdt’ Oekraïne!) je ogen niet gelooft, zijn deze werken vaak in dezelfde sfeer gemaakt: elkaar bereiken is vrijwel onmogelijk. Niemand kijkt iemand aan, tenzij een hulpeloze blik naar de schilder die ons, kijkers, vertegenwoordigt. Maar meestal zijn de modellen in zichzelf verzonken.

Eénmaal dacht ik bij een verzameling kinderen toch meer glimlachjes te vinden. Maar kijk zelf aandachtig naar deze verzameling. Le bambine o Bambine sul prato. De meisjes of de meisjes op het gazon.

Eén van de meisjes lacht naar de kijker, een meisje in profiel beantwoordt die lach, de anderen zijn eerder gereserveerd, moe of verveeld.

Een mooie collectie van 133 werken kun je hier bekijken: (let niet op het gebroken tekentje, gewoon erop klikken)

We wensen ons allen deze verse appelen op een krant uit februari 2022. De melancholie, weet je wel. Melas wil in het oude Grieks ‘zwart’ zeggen, en ‘cholè’ is ‘de gal’, dus zwartgalligheid als een lichtelijk overdreven vertaling. Er zitten scheuren in het dak waaronder wij het leven meemaken, maar langs die scheuren, naar een lied van Leonard Cohen, dringt het zonlicht telkens weer binnen. Ring the bells that still can ring. Hoe de kunstenaars van alle tijden dat licht hebben vertaald in hun werken willen we in dit blog aantonen: je zin geven in wat ze ons hebben nagelaten of waarmee ze nog druk bezig zijn. Vooral in donkere tijden waarin bekende scenario’s uit de geschiedenis weer eens herhaald worden.