Het beroemde, of zeg ik beter het ‘beruchte’ jaar 1895:

Mei: Juliette Gide, moeder van André en tante van Madeleine sterft.
Juni: Verloving van André en Madeleine.
Oktober: Huwelijk in Cuverville.

Deze ‘vreemde’ combinatie heeft Gide zelf ook voor het huwelijk voorvoelt:

‘Nos actes les plus sincères sont aussi les moins calculés; l’ explication qu’ on cherche après coup serait vaine. Une fatalité me menait.’

Nemer schrijft dat we tegenwoordig een ander woord dan ‘fatalité’ zouden gebruiken, een woord uit het rijke register van de psycho-analyse.

‘Dans tes bras toujours …être ta fille’

…heeft Madeleine in haar intiem dagboek geschreven.

‘Que de fois, Madeleine étant dans la chambre voisine, je l’ ai confondue avec ma mère.’ vertrouwt Gide ons toe.

En ik laat Monique Nemer de synthese maken:

‘Frère et sœur, père, mère, fils, fille – mais pas mari et femme. Et sexualisées, les realtions dans lequelles ils se reconnaissent sont également marquées du sceau de l’ inceste.’

En daarbij is de homoseksualiteit van Gide niet dadelijk de determinerende factor, zoals Jean Delay onderlijnt:

‘Nombreux sont, surtout à cette époque, les homosexuels mariés, et père de famille -Oscar Wilde le premier.’

En het is zijn zielsgenoot Jean Schlumberger die zich irriteert over de zogezegde ‘impuissance’ van André Gide in het voorwoord op Armance van Stendahl.

Noch met de jongens, noch met de meisjes bleek die ‘impuissance’, integendeel, maar wel met Madeleine.

En een gespecialiseerde dokter had hem voor het huwelijk verzekerd dat hij zijn homoseksuele verlangens maar had ingebeeld en dat die met het huwelijk zouden verdwijnen.

Madeleine had een norm omtrent het huwelijk waarvan ‘les rapports physiques’ deel uitmaakten.
Voor haar dus was de situatie ‘anormale’ bron van onrust en van…vernederingen.

Ze praatten er nooit over.
‘Les mots ne sont pas sortis’, schrijft Jean Schlumberger, en ook uit die stilte kwamen ze niet als het over seksualiteit ging.

In haar journal intime weigerde Madeleine steeds de naam van haar moeder te schrijven, ze verving die naam telkens door enkele puntjes.

Wat, naar mijn mening, ook meetelt is de dwingende houding van moeder Juliette tegenover haar enige zoon.
Ze regisseerde zijn leven tot in de puntjes, en pas na haar dood voelde Gide zich bevrijd, verlost van die dwang, en tegelijkertijd angstig om het verlies.

Natuurlijk moet Madeleine al vlug geweten hebben waar André’s belangstelling lag, zeker als ze hem in 1899 in de trein bezig zag met een stelletje scholieren, en ik citeer haar woorden waarmee ze naar het tafereeeltje keek:

‘..avec une espece d’ horreur.’

Of zoals Gide het in 1920 tegen zijn vriend Martin de Gard zegt:

‘..plus de tristesse que de blâme’.

En in een brief schrijft Madeleine aan Ghéon, dokter en man van de literatuur en..mede-avonturier op het jongenspad:

‘Mais je ne pouvais plus ne pas vous faire savoir combien il (Gide) est fatigué {…} afin que vous reteniez vous-même André si, pussé par ce goût, cette curiosité passionnée de la vie qui est une des causes de sa valeur, mais qui contient en soi tant de péril, André en fait peut-être plus encore que vous ne l’ en priez.’

En dan is er het jaar 1917, het jaar dat Gide Marc Allegret ontdekt.
Maar ook het jaar waarin hij schrijft: ‘J’ aime Madeleine de toute mon âme. l’ amour que j’ ai pour Marc ne lui a rien volé.’

En Monique Nemer citeert door de loop der jaren verschillende zinnetjes uit zijn Journal waarin hij telkens weer zijn liefde voor Madeleine duidelijk maakt.

Het was tenslotte met ‘André Walter’, de hoofdfiguur uit zijn eerste werk waarmee ze huwde, een figuur voor wie de seksuele kant van de zaak “epouvant” was, en zeker omdat ‘la chair est un obstacle à “l’ essor de l’ ange”.’

In feite kwam het erop neer dat er een onderscheid was tussen de pleziertjes, sans amour, en dat ‘l’ amour’ aan haar was voorbehouden.

‘Aux Adolphe, Jules, Paul et autres petit Lazare les rapides et oublieuses jouissances du corps:

“L’ autre nuit, auprès de Lazare Coulon, ce matin avec Spenser, mon corps tantôt, puis tantôt mon esprit, étaient heureux autant que l’ un et l’ autre peuvent être. Et que m’ importe s’ ils ne l’ étaient pas “à la fois” puisque l’ un ne parvient à la félicité que pendant le sommeil de l’ autre.” zoals we dat in zijn journal uit 1912 kunnen lezen.

‘Que le plaisir est beau sans l’ amour; sans le désir, que l’ amour est noble.’

Maar in 1917, het jaar van Marc Allegret, is het jaar van een ware ‘aardbeving’.
André Gide is er 48, Madeleine Gide, 50, en de stilte tussen hen ontploft.

Vooral omdat deze keer Gide werkelijk verliefd is, en Madeleine moet dat wel zien, of zoals Nemer het zegt: ‘…ne peut plus ne pas voir.’

Over die (levenslange) liefde, vriendschap zullen we proberen volgende week te schrijven, bij leven en welzijn.

Het verdronken land van het verleden.
In de literatuur is het vaak een symbool voor een paralelle wereld, maar het feit dat je het verdronkene op het droge van het heden moet bekijken, maakt het perspectief moeilijk en onduidelijk.

Er is niet alleen het beeld van de gebroken rechte lijn uit de fysica, maar de onveranderlijkheid die het afsterven met zich meebrengt, zet ons meer dan eens op een verkeerd been, omdat wij denken dat er een onzichtbare muur tussen het nu en het vroegere staat waarvan alleen de doorkijk (wie is van glas?) de isolatie aanbrengt.

Laten we dus vol deemoed (nog zo’n mooi ouderwets woord) moeite doen om aan de andere kant van dat glas te willen staan, en al zullen wij vanuit het verleden met dezelfde onzekerheid naar de onbekende toekomst moeten leren kijken (ook al zijn we er nu maar al te goed van op de hoogte) we zullen met de optelsom van die twee onzekerheden dichter bij de kern komen omdat wij geprobeerd hebben die ijzige wanden te doorbreken zonder ze te ontkennen.

Met dat voorbehoud zie ik me op deze mooie afbeelding zitten, de verbinding tussen boeken en werkelijkheid en mijn eigen verleden maken me iets minder bang om over de personages van die voorbij tijd te schrijven.

De status van ons eigen (wel)zijn ontwikkelt zich in diezelfde dynamiek: een balans vinden waarin wij het verleden (als dat al zou bestaan in zijn geïsoleerde vorm) proberen te verbinden met het nu en onze verwachtingen.

De documenten uit onze kindertijd zoals foto’s en mondelinge verhalen van onze ouders, verwarren ons omdat we er niet steeds in slagen de linken te leggen met het wezen op het prentje of in de vertelling, vaak bij tekort aan verbeelding of door ons bewustzijn te weinig ademruimte te geven en ons leven te focussen op de behoeften van het onmiddellijke zodat de verbinding met het voorbije afsterft.

Dat daardoor valse perspectieven ontstaan, spreekt voor zichzelf.
We zijn geneigd het verleden als pasmunt te gebruiken om het tekort dat we nu ervaren, daarmee te kunnen aflossen, een vergissing die ons door verkeerde analyses is aangepraat waardoor we zowel in dat verleden en in het heden van schuld worden vrijgepleit. (denken we)

Historische training bestaat dus niet in het verzamelen van feiten en gebeurtenissen uit het verleden, maar wel in het ontdekken van verbanden en breuken in het grote – als in ons eigen verleden.

En anders dan sommigen menen en zullen poneren dient het verleden niet om het heden te veroordelen of goed te praten, ook die visie getuigt van diepvries historiciteit, maar wel om met de verbanden en breuken lijnen door te trekken, te corrigeren, of in volumes om te zetten zodat we niet telkens het warm water opnieuw moeten uitvinden, een eigenschap waarin we met zijn allen uitblinken.

Morgen keren we terug naar de Gides.

Je kunt je inderdaad afvragen waarom Gide dit huwelijk dat hijzelf zijn “deboire conjugal” noemt, heeft gewild.

Hij kende haar van in zijn kinderjaren, hij kende zowel haar kwaliteiten maar ook wat Nemer haar “raideurs paniques” noemt, “fort peu compatibles avec sa (Gides) complexe ductilité”.

Je zou kunnen zeggen dat hun huwelijk een wederzijdse opsluiting in de stilte was-

‘Elle a su s’ envelopper de silence; mon silence autant que du sien.’

Je kunt het leeftijdsverschil aanhalen, André was twee jaar jonger, of hun familie-verwantschap, hij was haar volle neef, of het fortuin, zij kwam uit een grote familie, hij was enig kind.

Je zou kunnen zeggen dat de buitenechtelijke avonturen van haar moeder Mathilde haar een trauma hebben meegegeven.
Er is de vroege dood van haar vader die van tante Juliette Gide een strenge vervangster van de vaderlijke macht maakte.

Een zekere psychologische afhankelijkheid ook “docile aux interdictions’, en het huwelijk met André dat onder dit gesternte moest dienen:

‘Il faut vous hâter: mariage et vie à la campagne. Si votre nièce l’ aime tendrement, elle se devouera à lui.’

Het vervelende was dat noch de ene noch de andere partij hun kindertijd-cocon wilde verlaten.

In 1891, na de eerste afwijzing van André schreef Madeleine:

Que j’ aime André d’ amour? Non – en toute sincérité devant moi-même. Amour implique, me semble-t-il, désir – quelque chose de brûlant, de passionné qui n ‘ existe pas (ni en lui, ni en moi).’

En in zijn André Walter beschreef hij Emanuelle als tweelingzus van Madeleine, en wenste:

‘Aussi bien je ne te désire pas. Ton corps me gêne et les possessions charnelles m’ epouvantent.’

En Monique Nemer vult dit idee aan:

‘A-t-elle noté combien, dans l’ angélisme général du texte, cette phrase-là dit moins le libre choix d’ un amour mystique qu’ une répulsion instinctive face au “mystère féminin”?’

Ja, zou je zeggen als je in 1895, naar aanleding van Voyage d’ Urien’ haar commentaar leest:

‘Comment, ayant eu cette vie si intacte, si pure, as-tu écrit certaines pages du Voyage d’ Urien qui m’ont fait, l’ autre jour, fermer le livre?’

Maar kan een jonge bourgoise uit de provincie op het einde van de 19de eeuw, opgevoed in een rigoureus protestantisme , kan zij uit enkele pagina’s de link maken met een seksualiteit waarvan zij door haar opvoeding totaal onwetendend is?

Wat kan op de vooravond van hun huwelijk Madeleine weten van Gides zeden en gewoonten, laat staan van de homoseksualiteit in het algemeen?

Maar toch kon Gides moeder wel ’t een en ander vermoeden nog voor Oscar Wilde in de kranten kwam, als haar zoon haar vanuit Algerije schreef naar aanleiding van zijn ontmoeting met Wilde en lord Alfred:

‘Si Wilde ne jouait pas à Londres à trois cent représentations et si le prince de Galles n’ assistait pas aux premières, il serait en prison et lord Douglas aussi.’

Anderzijds was tante Juliette niet helemaal onwetend over ‘homoseksualiteit’.

Nog voor het proces Wilde knipte ze allerlei procesnieuws in die trant uit de krant en ze was het volmondig eens met de uitspraak van rechter Wills die Wilde van jeugdbederf beschuldigde en het spijtig vond dat hij volgens de wet hem maar twee jaar in de gevangenis kon opbergen.

Toch, ondanks haar puriteinse opvoeding, heeft Madeleine met de veroordeelde te doen.
Ze stuurt Gide krantenknipsels:

‘As-tu vu la condamnation des deux (Wilde en Taylor) accusés anglais? Je t’ envoie ce fragment de journal à ce sujet. Si ces détails sont exacts, la peine du hard labour serait digne d’ être ajoutée, en chapitre supplementaire, à celles de la sinistre Maison des morts- ou bien à été oubliée par Dante. C’ est affreux, n’ est- ce pas?’

Was het nu omdat er een vriendschapsband bestond tussen Wilde en Gide dat ze deze veroordeling “affreuse” vond, vraagt Nemer zich af, of had ze toch een vermoeden dat André op een of andere manier bij zo’n schandaal kon betrokken zijn, of erger nog dat zij als zijn vrouw daar ook bij vernoemd zou worden?

Ik denk dat deze elementen al schakeringen hebben aangebracht bij Madeleines uiteindelijke ja-woord.
Nuances en schakeringen, en stilte als we toch moeten oordelen, laat staan ver-oordelen.
Een stilte waarin mededogen, dat oude woord, ons eerder verbindt dan het gemakkelijke misprijzen.

Madeleine Gide wilde dat haar naam nergens en nooit werd uitgesproken, als zijnde de ‘épouse’ van André.
Aleen enkele intimi en de arme boeren noemden haar ‘Madame Gille’, ‘…proximité onomastique suffisante pour avérer sa légitimité d’ épouse dans le havre de Cuverville, et mettre à distance tout ce que ce nom de Gide pouvait, ailleurs provoquer.’, zoals Monique Nemer dat zo welluidend zegt.

We weten veel over de lange aanloop van dit huwelijk, ze bleef van 1891 tot 1895 weigeren, maar weinig over het dagelijks verloop tot aan haar dood in 1938.

In 1956 liet Jean Schlumberger ‘Madeleine et André Gide’ verschijnen, het resultaat van een vriendschappelijke samenwerking tussen Roger Martin du Gard, Maria Van Rysselberghe en hemzelf.

Ze wilden vermijden dat men van het koppel een ‘tragisch’ koppel zou maken, en dat men Madeleine niet zou gaan rangschikken ‘parmi les insignes victimes de l’ amour trahi.’

‘De fait tout ne fut pas pathétique dans leur union: les échanges intellectuels, les lectures à haute voix, qu’ ils affectionnaient, les rencontres amicales autour du “grand cèdre” chanté par Valéry: ces moments tissèrent un quotidien que les amis jugent avec raison aimable.
Et quelles qu’ aient été les fréquentes incartades sexuelles de Gide, l’ un et l’ autre, sur ce point, s’ accommodèrent du secret, du moins pendant les vingt-trois premiéres années de leur vie commune – ce qui n’ est pas rien.’ (P124)

De stilte lag aan de basis van hun huwelijk, nooit een verwijt, ook al bleek van dit huwelijk ‘l’ échec de son accomplissement physique’.

Ook niet in 1918, bij het verschijnen van Marc Allegret, toen zeventien.

Gide zelf zegt daarover:

‘Il n’ y a jamais eu entre nous ni explication ni discussion.’

Tot aan ‘Faux-Monnayeurs’ heb ik er alles aan gedaan om haar te overtuigen, om haar mijn leven te verduidelijken.
Al mijn vorig werk was een lang pleidooi.’

Nemer noemt het huwelijk wel de drager van een mogelijk ‘désastre intime’ maar ook een samenbrengen niet van een beul en een slachtoffer, maar van ‘deux volontés de puissance qui s’ étaient à la fois reconnues et méconnues.

Maar sinds 1892 al heeft Madeleine de scherpzinnigheid van André gewaardeerd:

‘Bien juste, comme notation de psychologie ta phrase; “Tu es plus forte que moi de tout ton silence.”

Neen, het is niet eenvoudig om een plausibel beeld op te hangen van Madeleine Rondeaux omdat er zovele incompatibele of contradictoire elementen (zeker met de hedendaagse maatstaven gemeten) in haar wezen aanwezig zijn.

Zeer intelligent. Deelgenoot aan een grote literaire cultuur waarvan haar brieven aan haar neef (André Gide) getuigen.
En niet van humor gespeend zoals we kunnen lezen in haar brieven van gelijke naar gelijke, zoals ze schrijft naar Francis Jammes en Paul Valery.

‘Mais dogmatique et cadenassée (met een hangslot afgesloten!) dès qu’ il est question de morale ou de religion:

“Sur les événements comme sur les gens, ses verdicts étaient définitifs et ne comportaient pas d’ appel; de ce qu’ elle avait jugé mauvais, elle décidait une fois pour toutes: “Rien de bon ne peut sortir de là”, et jugeait d’ après l’ acte ses consequences, quoi qu’ il advînt.
Rien ne la faisait revenir.”

(André Gide: Et nunc Manet in Te)

Geklonken aan de normen van haar milieu, bang dus van hetgene ‘different’ is.

De vragen stormen op ons af, we laten ze even aan de deur staan nu het mooie herfstlicht de rood geverfde tuinen vult.

Ik gebruik de foto van dit mooie beeld in de omgeving van Washington om de machteloosheid te illustreren, ‘les sequestrations’ zoals Monique Nemer haar volgende hoofdstuk betiteld.

Niet dat ze alleen eigen is aan personen met dergelijke Gidiaanse levenswandel, ik denk dat we allen de onmacht herkennen waarin we ons dagelijks proberen staande te houden tegenover wat men zo mooi ‘levensverwachtingen’ noemt, en die met het weglaten van de ‘w’ vlug omslaan in ‘levens-verachtingen’.

De loodzware aarde, en of dat nu de tijdelijkheid is, of de omgevingsdruk, of het beluisteren van radio-1, het opspringen uit de verplettering, het loskomen van deze dagelijkse zwaarte is ons zelden gegeven.

De figuur van Madeleine Gide mag ook daar een voorbeeld van zijn.
‘Si le grain ne meurt’ eindigt met deze zin:

En Emannanuèle, c’ était le ciel que mon insatiable enfer épousait. {…} A quelque temps de là, nous nous fiançames.’

En de tweede editie van Corydon eindigt met deze zinnen:

‘Après quoi seulement le garçon {…} songe à la femme – c ‘est à dire à se marier.’

De definitieve editie doet er slechts zes lijntjes bij die eindigen met:

‘ Sans rien ajouter qu’ un adieu, je pris mon chapeau et sortis, bien assuré qu’ à de certaines affirmations un bon silence répond mieux que tout ce qu’ on peut trouver à dire.’

‘Se fiancer, se marier, se taire.
L’ identité des silences qui suivent l’ évocation de l’ engagement conjugal relie au moins autant ces deux textes que leur contenue explicite.
Silence imposé, sur la question homosexuelle, par la société.
Silence reconduit au cœur de l’ intime, avec une violence implacable, par Madeleine Gide.’

Het woord ‘violence’ verbaast ons, dat woord bij een vrouw bij wie we eerder ‘medelijden’ zouden betuigen…

‘…l’ épouse vierge cloîtrée à Cuverville, victime non seulement des aberrations sexuelles d’ un mari avec elle impuissant mais aussi, et surtout, de sa folle détermination à plaider publiquement pour son “anomalie”, entraînant le nom qu’ elle porte dans l’ opprobre.’

Het drama dat ze de ‘joies de foyer (forcement harmonieux) en eigen kinderen (forcement angéliques) moet missen maakt haar par excellence een slachtoffer, beeld waaraan Gide, verteerd door schuldgevoelens, heeft meegewerkt, wat hij bij vrienden “son drame secret’ noemde.

Erg gevat vraagt Nemer zich af of Gides drama het drama van Madeleine was?

Er zijn slechts enkele brieven van haar bewaard, maar geen enkel ‘document intime’.

‘Inutile de pousser en ces termes une investigation par trop soumise à la subjectivité – et à l’ anachronisme.
En revanche, l’ envahissement par le silence de ce couple d’ abord fondé sur le partage exalté des émotions esthétiques et religieuses, le rétrécissement de l’ espace de parole consenti à Gide par Madeleine puis l’ asphyxiant mutisme qu’ elle lui impose sur l’ homosexualité, valent d’ être considérés, tant ils ont à voir avec les stratégies d’ écriture, privée et publique, comme les mode de vie, qu’ il adoptera.’

Het eerste werk van Gide, ‘Les Cahier d’ André Walter’ waarin hij zijn nichtje Madeleine zijn liefde betuigt doet Jean Delay besluiten:

Madeleine n’ a jamais été la femme d’ André Gide, mais elle est demeurée l’ eternelle fiancée d’ André Walter.’

We zullen morgen proberen iets dichterbij deze raadselachtige vrouw te komen.

Tenslotte was het op Corydon dat vriend en vijand reageerde en niet op de avontuurlijke seksualiteit van de auteur.

Monique Nemer onderscheidt twee groepen rond de auteur, met uitzondering van Madeleine Gide, die duidelijk te kennen gaf ‘n’ en rien vouloir connaître”.

Je had de groep die zijn seksuele voorkeuren deelde (Ghéon, Schlumberger) en die elkaar ontmoetten in de baden van Rue Oberkampf of rue Pierre-Levée, of die langs het onderste deel van de Champs Elysées zwierven, ‘hautes lieux de drague homosexuelle au début du XX siècle’.

En dan was er daarnaast een soort Gidiaanse familie die zich vooral vanaf 1918 rond de auteur had gevormd: Maria Van Rysselberghe, haar dochter Elisabeth, haar vriendin Aline Mayrisch, de aanbiddelijke Dorothy Bussy, en de zeer beminde Marc Allegret en vriend en auteur Roger Martin du Gard.

Vanuit Berlijn schrijft Martin du Gard aan Maria:

‘Excellente et calme causerie avec lui aujourd’hui après une très penible promenade ensemble hhier, où il avait cet œil enflammé et cette langue pendante que vous savez (je n’ avais pas d’ autre idée que de la’ abdonner à ses chasses…) Dans l’ ensemble il est “bien désaxé”.

Nemer laat aan Martin du Gard de verantwoordelijkheid voor het woord ‘désaxé’ maar ze kan niet naast een soort verslaving kijken.
Zo schrijft Gide zelf in 1916 in zijn Journal:

‘La verre d’ absinthe’ de l’ ivrogne n’ est pas plus attrayant que, pour moi, certains visages de rencontre- et j’ abandonnerais tout pour les suivre… Que dis je? Il y a une propulsion si impérieuse, un conseil si insidieux, si secret, une habitude si invéterée, que souvent je doute si j’en puis ‘echapper sans un secours venu d’ ailleurs.’

En zegt Monique Nemer, je kunt ook niet naast de vraag kijken of André Gide nu een ‘pédéraste’ of een ‘pédophile’ moet genoemd worden.

En zeer wijs begint ze met de veel gehoorde vaststelling: ‘N’ empêche, Gide, de nos jours…’

Ik geef haar woorden weer:

‘Sur un sujet aussi sensible et, aujourd’hui, engendrant tant de confusion, le recours au droit, et à son évolution, n’ est pas superflu.
Première remarque: les termes “pédophilie” ou “pédophile” n’ apparaissent nulle part dans le code pénal, et leur utilisation fait appel à des références étrangères à la législation.
Les catégories retenues par la loi sont celles de “majorité” et de “minorité” sexuelles, différentes de la majorité civile.

In een tweede opmerking zegt ze dat de (Franse) wetgever zich pas in het begin van de 19de eeuw begon te interesseren voor de seksualiteit ten overstaan van kinderen.

De wet van 28 april 1832 bracht de leeftijd voor majorité sexuelle op elf jaar.
Die drempel werd opgetrokken in 1863 tot dertien jaar en bleef in voege tot in 1942 waar hij tot 21 jaar werd aangepast ‘en cas de débauche’.

Die leeftijdsgrens bleef ongewijzigd tot in 1975 waar hij weer daalde tot 18 jaar, althans voor hetero-relaties en bleef 21 voor homoseksuele relaties.

Dat verschil werd in 1982 ongedaan gemaakt.De huidige wetgeving in Frankrijk steunt op een wet uit 1997 en brengt de leeftijdsgrens voor beide groepen op vijftien jaar.

Gide leefde dus met een ‘drempel’ van dertien jaar, ‘age à partir duquel “une personne est considerée comme pouvant entretenir une raltion sexuelle avec un partenaire sans metre ce dernier dans l’ illégalité.’

Een vader die de auteur ‘Un malfaiteur, Andre Gide’ noemt heeft dan niet op zijn seksuele voorkeuren maar wel op de inhoud van Les Nourritures Terrestres die zijn zoon zou hebben vergiftigd.

Het begrip ‘paidohilie’ wordt alleen gehanteerd door de reeds eerder geciteerde dr. Laupt die het klasseert bij de “Cérébral paidophile” en er zelfs met een zekere ‘bienveillance’ over schrijft:

‘S’ il n’ a point aimé ou n’ aime point les femmes, aime du moins les hommes qui leur ressemblent. {…} Voisin de l’ occasionnel. Si l’ homme, pronostic assez favoralbe. Pourra souvent guérir, s’il n’ a point contracté d’ habitudes antinormales trop longues.
La paidophilie est au début, à peine une déviation, c’ est presque encore une appétence vers le sexe opposé. {…}

Il y a dans l’ amour pour l’ éphèbe, comme encore une recherchde de la femme.
L’ éphèbe ressemble à la femme en bien des points.
Au théatre les rôles des pages sont tenus par des femmes. Cela ne nous chocque point.’

Monique Nemer schrijft:

Mais le plus remarquable est sans doute le caractère “anodin” (goedaardig), pour reprendre le mot de Maria, de cette sexualité:

‘Je crois qu’ on ne saurait trop insister sur la singularité de son temperament {…: une sensualité si profonde, si exigante, si irrésistible, qui gouverne une part de sa vie et qui semble parfois comblée si aisément, si légèrement. {…}

Ceci est trop particulier pour être croyable, et il est naturel qu’ en général on juge sa dépravation égale à la duplicité où l’ entraîne son desir.
Et autre part, on voit très bien quelle excuses fallacieuses il doit trouver à ses lanières insinuantes et hypocrites quand on pense au côté si invraisemblablement anodin des agissements auxquels ells aboutissent.
Ces dispositions sexuelles particulières me semblent un clef importante pour comprendre Gide.’

Volgende week zetten we onze reis verder, bij leven en welzijn uiteraard.

Engels volksvertegenwoordiger Noël Pemberton beweerde dat de geheime diensten van de Duitsers een lijst van zo’n 47.000 namen van homoseksuelen hadden, klaar om ze te chanteren.

De journalist Arnold White preekte een kruistocht tegen het homoseksuele Duitsland waar Sodomma en Gommorra het haalden op het heilige Jerusalem, en weldra zouden zij geheel ‘gezond’ Europa besmetten met wat Nemer zo mooi vertaalt als …l’ érotomanie boche.

Daardoor was de vijand al intra muros, want elke ‘sodomiet’ is een ‘boche’, en deze onzichtbare vijand zoals ook al Raffalovitch hem noemde in 1895, is een gevaar.

Mijn geliefd woord ‘onzichtbaar’ duikt weer op.
Men geloofde immers in een soort “franc-maçonnerie du vice” die elkaar overal herkenden, de beroemde netwerken dus uit de Doutroux-jaren.

François Porche heeft het in 1927 over een homoseksualiteit die…

‘..qui sera une vue du monde, laquelle comprendera une philosophie, une éthique, une esthetique, voire une politique, avec franc-maçonnerie, fiches, journeaux et revues, salons affiliés, expositions, campagnes de presse, lancements, intrigues, ententes secrètes, appuis et fraternités.’

Zelfs in 1938 sprak Michel Du Coglay nog van een “franc-maçonnerie pédérastique internationale”.

Daarmee is het sinistere drietal aangeduid: de homoseksueel, de jood, de vrijmetselaar.

En uiteraard waren deze samen met de ‘malfaiteur André Gide’ mee verantwoordelijk voor het Franse verval, samen met ‘Marcel Braunschvig, Jood, die de ‘intellectuele vrijheid’ voorstonden waarvan de vrijmetselaar een Belgisch minister was, Hymans.

Deze ‘drievuldigheid van het kwaad’ deed in 1931 Ramon Fernandez besluiten:

‘L’attitude de l’homme moyen à l’ égard du pédéraste est exactement semblable à son antisemitisme.’

En het is vanzelfsprekend dat dergelijke ideeën chantage en afpersing in de hand werkten zoals we kunnen lezen in het Journal van Jacques Copeau:

“Visite inopinée de Gh.
Avec une charmante verve, il me fait le récit de sa dernière aventure: supris avec Sch en flagrant délit par trois maîtres chanteurs, pillés tous deux de quatre cent cinquante francs, de leur montres et de tous les objets qu’ ils portaient sur eux et ne recouvreront aujourd’hui que contre un nouveau versement de quatre cent francs.’

Ja, zegt Nemer, achthonderd frank in die tijd, dat was niet niets.

En een verslag aan de procureur van 5 juli 1906 heeft het over een surveillantie in en rond de publieke zwembaden rue Oberkampf, plaats die Gide ook wel eens bezocht.

‘Au cours d’ une surveillance excercée aux bains précités, il a été remarqué que dans l’ après-midi, une douzaine de jeunes gens âgés de 11 à 18 ans, aux allures équivoques, s’ amusent autour de la piscine.’

Weinig resultaat alhoewel het verslag noteert dat

‘…la présence de jeunes gens efféminés et de voieux pédérastes, mais tous sont très méfiants.’

…waarmee verder niets kon bewezen worden.

Dat de Belgische politie ook actief was, bewijst een gebeurtenis uit 1921 waarbij Gides jonge vriend René Michelet met arrestatie wordt bedreigd en de auteur schrik heeft dat deze jongen net een exemplaar van Corydon bij zich zou hebben.

En al zegt Gide dat het woord dat Montherlant het meest gebruikt het woord ‘peur’ is, hijzelf beleefde ook angstige uren in Brussel, angst die hij later in zijn dagboeken beschrijft.

Brussel, een bruisende stad?

‘J’ ai peur qu’ une sorte de soif de martyre, si j’ ose employer ce mot pour une mauvaise cause, te pousse à cela.’

Aan het woord Madeleine Gide, vrouw van de auteur.
Hij kent de geschiedenis van de “slachtoffers”, want al lange tijd houdt hij een map bij waarin hij kranten- en tijdschriftknipsels verzamelt ‘des affaires homosexuels” met hun ‘parfois leur sinistre conclusion’ om Nemer te citeren.

In Frankrijk is homoseksualiteit gedecriminaliseerd sedert de wet van 25 september 1791 en daarna ook door de code Napoleon.
Dat is niet het geval in Engeland waar tot 1861 de doodstraf gold en daarna het reeds door ons beschreven amendement werd ingevoerd waardoor Wilde twee jaar in de gevangenis belandde.
In Duitsland, sedert de uitroeping van het keizerrijk, telt paragraaf 175 sedert 1871 die opnieuw de oude Pruisische strafwet opneemt ‘punissant la “debauche contre nature”.

We zagen al dat zelfs in Frankrijk met de zaak Renard de wet allerlei uitwegen gebruikte om deze geaardheid toch te straffen.
Homoseksualiteit bleef een misdaad: ‘en dehoirs des lieux privés, la notion d’ “outrage public à la pudeur”, matinée d’ “incitation à la débauche” permet une répression que facilite le flou des définitions.

En tijdens de oorlog maakte het verbod op alcoholverkoop het de zedenbrigades makkelijk om buiten toegelaten uren (vaak na verklikking) binnen te vallen ‘dans les maisons closes et autres “hôtels” spécialisés.

Zelfs Proust had er een aanvaring met de ‘wet’.
In januari 1918 werd dans un salon du rez-de-chausséé buvant de champagne avec trois individus aux allures pédérastes Proust, Marcel, 46 ans, rentier, 102, boulevard Haussmann’ er aangetroffen.

Bij die ‘invallen’ hadden de renteniers minder te vrezen dan de proletariërs, dat ligt voor de hand.

Naast het juridisch arsenaal waren het vooral de reputaties dioe eraan moesten geloven.
In 1902 wordt Alfred Fritz Krupp (de rijkste man ter wereld naar men zei) tot zelfmoord gedwongen nadat bekend werd dat hij op zijn villa in Capri jonge mannen zou onderhouden.

En in 1903 pleegt de Britse generaal Mac Donald zelfmoord nadat hij betrapt werd in een compromiterende situatie met Singalese soldaten.

Nog altijd in 1903 weigert Jacques d’ Adelsward-Fersen in te gaan op een chantage van een van zijn dienstboden en wordt hij aangegeven bij de politie en zoals we reeds vermeldden veroordeeld.

Er is het schandaal van de Alma die jonge telegramjongens en maîtres d’hotel van “personnalités Parisiennes des plus connues” in opsraak brengen.
Er is een protestbetoging van de vakbond van het huispersoneel en een goed woordje van Henri Ghéon ‘evoquant, pour Gide, cette affaire de “télégraphie sans filles”…

Grotere konsekwenties had het Eulenburg-schandaal dat in 1907 in Duitsland uitbreekt.

Een journalist brengt aan het licht dat in de onmiddellijke omgeving van Willem II één van zijn raadgevers en naaste vriend, de prins Philipp zu Eulenburg, en de militaire bevelhebber van Berlijn, graaf Kuno von Molkte verdacht werden vertrouwelijke gegevens te hebben doorgespeeld aan de eerste secretaris van de Franse delegatie in Berlijn, Raymond Lecomte, net zoals de twee Duitse heren een homoseksueel.

En zo werd de geaardheid steeds weer gebruikt om ‘lastige’ mensen uit te schakelen, een techniek die ook heden ten dage niet geschuwd wordt.

Op het proces dat twee jaar zou duren komt Magnus Hirschfeld als ‘expert’ getuigen en stelt hij bij Moltke een ‘onbewuste homoseksuele oriëntatie’ vast.

het is duidelijk dat mensen uit de hoogste kringen eerder werden gespaard dan de talrijke anonieme opgepakten.

Zo kreeg het publiek de indruk ingelepeld dat in dit geval landverrraders vaak bij homoseksuelen en…joden te vinden waren. (Hirschfeld was Jood en homosexueel)

De Eerste Wereldoorlog bracht geen verbetering.

‘Tout homosexuel est un traître potentiel, soit parce qu’ il adhérait à une Internationale de la débauche qui se rit bien du patriotisme, soit parce son vice, forcément caché, en ferait une proie facile à manipuler.’

Corydon wil op een andere manier over het onderwerp praten dan de werken die we eerder citeerden en die meestal einde 19de eeuw het levenslicht zagen.

Hij wil de verwarring rond ‘normaal’ (notion purement quantative) en een ‘naturel’ (een begrip door het christendom geannexeerd) opheffen.

Ik citeer Monique Nemer in haar Corydon Citoyen’:

‘Mais c ‘ est en faisant appel à une argumentation qui, très longuement, sollicite en lieu et place des sciences médicales, l’ histoire naturelle- simple déplacement de réference qui ne fait que changer la légimité du “naturel” sollicité, sans interroger la pertinence du concept lui-même ni, surtout, sa perpétuelle convocation dans une argumentation dont est -naturellement- dispensée l’ hétérosexualité.

Et Gide, en faisant de Corydon un médecin, inscrit lui-même son texte dans l’ ancienne tradition méthodologique, fût elle, pour ses conclusions, contestée.’

Een fraaie, erg mooie en juiste redenering.
Want wie op dit terrein komt, zal stevige tegenwind mogen verwachten.

Er zijn dan al vlug in hetzelfde jaar 1924-25 twee artikelen uit die hoek die deze stelling bevestigen.

In december 1924 in ‘La Gazette médicale du Centre’ en in januari 1925 in ‘Le Progrès médical’

De auteur van het het artikel in dit laatste tijdschrift, ene Dr. Jean Vinchon, heeft zo zijn eigen methode om het onderwerp te recupereren, merkt Monique Nemers op.

Hij schrijft dat de vijfduizend exemplaren van het boek erg vlug zijn uitverkocht, en dat het publiek blijkbaar erg door het onderwerp werd aangesproken.

Maar de pers (de stilte na het verschijnen) toonde echter ‘karakter’ en zag het gevaar in.

‘La Presse, comprenant le danger qu’ il y a à divulger de pareilles notions, s’ est abstenue sagement de critiques et de commentaires.’

En daarmee geeft de auteur aan dat hij tot een gesloten gilde behoort:

‘Ici nous sommes entre médicins et nous pouvons parler franchement de problèmes qui nous sont familiers, et que nous pouvons traiter avec notre impartialité professionelle.
D’ ailleurs Corydon lui-même nous y convie; bien qu’ il accuse nos livres de dégager “une insupportable odeur de clinique”, il est obligé d’ avouer qu’ ils sont les seuls sérieux sur la question.”

En daarmee zet het korps het onderwerp weer in zijn kamp.
Diagnose: Corydon est un “neurasthénique”, en men vewijst daarbij dan graag naar de geschriften van Havelock Ellis in het Frans vertaald in 1909.

En er is de gezworen vijand Henri Massis, woordvoerder van L’ Action française, die Gide een valse dokter noemt die door de mond van Sapho, Diogenes, Lucretius, Alciabiades, Rabelais, Casanova en Verlaine zijn gevaarlijke stellingen bekend maakt.

En voor Jean Gourmont is het een kwestie om te kunnen kwetsen en leunt hij weer aan bij de oude stellingen van dokter Chevalier:

‘Disons seulement que la littérature des pédérastes est une littérature féminine, dépourvu de cette auto-érection cérébralement virile qui constitue peut-être la puissance créatrice.”

Een beetje kinderlijk en dom allemaal, zegt Nemer, zelfs hatelijk.
In 1911 al schreef Gide: ‘Je ne veux pas apitoyer avec ce livre, je veux GÊNER.
En waarschijnlijk had Martin du Gard gelijk “qu’ il imagine dans l’ opinion, une évolution qui n ‘ est que veulerie ou indifference.’

Het feit dat je niet meteen in de gevangenis of op de brandstapel belandde was al een ‘vooruitgang’.

Toch schrijft Gide in 1917 aan Schlumberger:

‘Il m’ est à peu près intolerable d’ accepter que {les choses d’ esprit} soient soumises à la raison d’ Etat comme le reste, mais acceptant que certaines vérités soient inoppurtunes, c’ est aussi ce qui me fait traiter d’ œuvres posthumes tout ce que je me sens en humeur d’ écrire aujourd’hui’

Je voelt de noodzaak, entegelijkertijd de aarzeling.

Ik moet in feite een probleem reactualiseren waarvoor ik, wat mezelf betreft, al lang een oplossing heb gevonden, in die zin dan dat het probleem me niet meer tormenteert.

We weten dat voor hem een werk zich moet manifesteren, en Sartre ziet het helder:

‘Ecrit par un étourdi, Corydon se fût réduit à une affaire de mœurs; mais si l’ auteur en est rusé Chinois qui pèse tout, le livre devient un manifeste, un témoignage, dont la portée dépasse de loin le scandale qu’il provoque.
Cette audace précautionneuse devrait être une “Règle pour loa direction de l’ esprit”: retenir son jugement jusqu’ à l’ évidence et, losque la conviction est acquise, accepter de payer pour elle jusqu’ au dernier sou.’

Zo ontstaat de tweede uitgave, 21 exemplaren -pas un de plus- op 15 maart 1920, in feite bijna vijftien maanden nadat hij Verbeke in Brugge de opdracht had gegeven.
(de naoorlogse restrictie op het papier en de moeilijkheden om bankzaken te regelen tussen België en Frankrijk zijn daar mee de oorzaak van)

Het zal dan nog vier jaar duren eer Corydon een publieke uitgave realiseert.
In augustus 1923 stuurt hij de definitieve versie naar de drukkerij en het zal Gaston Gallimard zijn die het onder auspicieën van de NRF (Nouvelle Revue Française) zal laten verschijnen.

Zo schrijft hij op 25 juni 1924 aan zijn vriendin Dorothy Bussy:

‘Corydon est sorti de sa cage vendredi dernier.’

Hij verwacht zich aan het ergste, en het ergste gebeurt ook, namelijk…niets.

Verwachtte hij een soort “sort Wildien”?
Dacht hij dat de massa onder zijn raam zou samentroepen en hij tot een gevangenisstraf zou veroordeeld worden?

Aan Marc Allegret schreef hij in 1918:

‘Wilde prétendait qu’ en France avant Verlaine, il n’y avait eu que deux grands poètes: Baudelaire et Villon (Remarques-tu que tous ceux-ci ont été condamnés!) et condamné Flaubert et condanmné Dostoïevsky. Condamnés tous ceux que j’ admire.
Certains jours leur prison me fait envie.”

‘Er komen brieven binnen met gelukwensen, zelfs van erg onverwachte kant (met uitzondering van Mauriac), maar ik ben gewaarschuwd dat de Dadas (Breton en Soupault) op oorlogspad zijn.”

Ook valse hoop want in het openbaar doen ze niets.

Het blijft stil.
Ja er zijn brieven met erkentelijke boodschappen, en er is een Anti-Corydon, maar de aanvallen zijn zo armzalig dat hij naar eigen zeggen er beschaamd van wordt.

Er is een artikel van Léon Bazalgette, de vertaler van Whitman, waarin hij vooral zijn gelijk denkt te halen bij de vertaling van Whitmans verzen, en ook in het najaar gebeurt er niets opmerkelijks.
Er komt zelfs een aanvraag voor een Amerikaanse vertaling, maar die zal uitblijven tot…1949.

Van 1907 tot 1927 heeft Corydon gewacht tot wat Martin du Gard ironisch “une bombe” noemt.

De weinige reacties minimaliseren het werk, doen het af als onbelangrijk, en in feite voelt Gide al aan dat zwijgen wellicht het ergste is waarmee je je vijand kunt treffen, iemand dood-zwijgen.

André Germain formuleert het alzo:

‘Avouerai-je que c’ est avec une certaine mauvaise humeur que j’ aborde ce Corydon, apparu en un moment où les bouleversements politiques, financiers, économiques de notre globe nous préoccupent plus que ses tremblements de terre sexuels?{…}
La crise du facisme, la situation de franc nous angoissent tellment que nous n’ avons plus qu’ un regard négligent vers les problèmes psychologiques, éthiques et zoologiques que M. Gide tente de soulever.”

Een uitspraak die inderdaad bewijst dat er met het ‘facisme’ in Frankrijk grote problemen zijn!
We laten Gide nu niet in de steek, volgende week meer.

We zijn in 1911 als Gide in eigen beheer een zeer beperkte oplage uitgeeft van Corydon, een onvolledige uitgave nog, zoals de titel C.R.D.N. aanduidt.

Natuurlijk roept de naam Corydon onmiddellijk het Corydon ardebat Alexim op van Vergilius en zou het al dadelijk het onderwerp van het werk duiden.

Wat er zeker toe bijgedragen heeft het boek te publiceren is het proces Renard in 1909.
Was deze Pierre Renard de moordenaar van de financier Auguste Remi bij wie hij als butler in dienst was en met wie hij een homoseksuele relatie had?

Voor deze vermeende misdaad werd hij tot levenslange dwangarbeid veroordeeld.
Le Matin van 7 augustus 1909:

‘…parce que qu’ il a été prouvé que Renard, même en admettant qu’ il n’ eût pas tué, était un monstre odieux et répugnant.
Parce qu’ il y avait dans la foule cette impression que Renard, même innocent du meurtre de M. Remi, ne déparait pas la collection d’ individus que la société rejette de son sein pour les envoyer croupir en Gyane.”

Gide schrijft aan zijn vriend Jean Schlumberger: “Le procès Renard me rend malade!’

Corydon moet aan al die vooroordelen een einde maken, een verdediging zijn van ces mœurs dites innommables.

De tekst kreeg de vorm van een platonische dialoog tussen twee oud leerlingen.
Corydon, dokter geworden en zijn vriend die hem niet meer opzocht wegens zijn “déplorable réputation”, maar die toch wil weten wat er nu in feite aan de hand was, dus wil ‘voorgelicht’ worden.

In juli 1910 schrijft Gide aan Ghéon:
‘Je me dois à Corydon {…} J’ ai repris depuis le premier mot mon terrible livre. Et je me sens de plus en plus décidé à le faire paraître’.

Zo worden er in Brugge in 1911 twaalf exemplaren gedrukt op de Presses Sainte-Cathérine.
Deze C.R.D.N. bevat slechts de twee eerste dialogen en het begin van de derde.

Op 22 mei 1911, Gide is dan in Brugge om toezicht te houden bij het drukken, is het werk klaar, zonder vermelding van uitgeverij of auteur.

Monique Nemer noemt deze beperkte oplage een zeer beredeneerde strategie.

Het ging er hem niet om zijn reputatie te beschermen, ‘il s’ agit au contraire de fixer le statut public du texte, et d’ en empêcher d’ éventuelles manipulations posthumes.

Met zijn uitgever Verbeke, man die ervan hield zich voortdurend met de drukproeven te bemoeien, houdt Gide ook daarna kontakt.
Hij mag er niet aan denken dat het manuscript in verkeerde handen zou vallen (des mains inamicales!) want hij is ervan overtuigd dat hij hiervoor zou veroordeeld worden, ja zelfs de gevangenis zou indraaien.

Zo laat hij het manuscript niet per post opsturen maar aan la petite dame (Maria Van Rijselberghe) overhandingen, en de proeven worden onder stevig gesloten omslagen aangetekend bezorgd.

Nog maar pas heeft hij de eerste exemplaren van deze onvoltooide Corydon in handen, of hij schiet aan het werk.

‘Corydon me donne beaucoup de mal; le problème est terriblement broussailleux; j’ avance dans la forêt-vierge, mais pas-a-pas”

Hij is een beetje radeloos, wil niet dat die vertragingen als tekort aan durf worden uitgelegd, al lees ik later (augustus 1922) in zijn Journal (vertaling van Mirjam de Veth):

‘Wat men soms misschien heeft aangezien voor een zekere halfhartigheid in mijn denken was dikwijls niets anders dan de vrees iemand die me lief is verdriet te doen.
Wie zal zeggen voor hoeveel stilstand, vertraging en aarzeling genegenheid verantwoordelijk is?’

Ik heb geen spijt van die traagheid, want ik ben van mening dat de kunstenaars uit onze tijd zich dikwijls schuldig maken aan een groot gebrek aan geduld.’

En Alibert schrijft hem dat hij slechts met één persoon ter wereld moet rekening houden, en dan bedoelt hij Gides vrouw Madeleine.

Zijn bewonderaar en vriend Roger Martin du Gard:

‘Le sentiment de sa mission est plus fort que son amour.’

Madeleine zal nog enkele hoofdstukken apart verdienen, maar er is zeker ook de vertaling van de gedichten van Walt Whitman, deze raadselachtige figuur in de homoseksuele wereld van toen.

Corydon heeft een portret van Whitman op zijn bureau , en in het boek hebben de twee vrienden het over de vertaling van Whitmans’ verzen, een gebeurtenis die ook echt heeft plaats gevonden want Gide was verontwaardigd over de vertaling van Leon Bazalgette in 1914, een vertaling die alle homoseksuele allusies uitwiste.

Schlumberger vond het de moeite waard dat Gide een nieuwe vertaling zou maken, en schrijft in 1916 aan zijn vriend:

‘Pour Whitman, il me semble que ce qui me chocque dans cette publication, c ‘est l’ idee qu’ en de tels temps nous pourrions prendre attitude de manifestants en faveur d’ une cause qui nous semble vitale à nous personellement mais qui ne peut être en ce moment-ci qu’ une raison de désarroi pour le pays.’

En daar had Gide oren naar, de oorlog maaide die mooie jongens weg op de slagvelden en al vaak heb ik zelf geschreven dat de oudere garde met deze oorlog langs beide kanten zijn jongens de dood heeft ingejaagd uit een soort vaderlandsliefde die elk ware menselijke liefde, zeker onder mannen, ontkende, ja ze zelfs misprees.

Mannen dienden om dood te gaan voor het vaderland.

Koppels.
Twee mannen, man, vrouw met kind.

Dr. Caufeynon laat op de eerste pagina van zijn werk L’ Homosexualité chez l’ homme et chez la femme‘ verschijnen:

“Par verdict d’ acquittement, le jury de la Seine (Cour d’ assises du 28 octobre 1907) a reconnu que les ouvrages du Dr. Caufeynon sont absolument scientifiques’.

En Monique Nemer voegt er een andere commentaar aan toe, uit het Duits vertaald:

‘Au-dessus de la science, il y a la morale, qui est bien plus sacrée encore, qui ne permet pas de m’ étendre plus longuement sur cette matière.’

(J.L. CASPER, Traité pratique du médicine légale rédigé d’ après observations personelles, Paris 1862)

En die ‘behoedzaamheid’ vind je nog steeds terug tot één jaar na de dood van Magnus Hirschfeld, als zijn Franse uitgever in een voorwoord bij Sexe inconnu over dit werk schrijft:

“Le lecteur saura opposer lui-même son propre jugement aux complaisances que l’ auteur manifeste trop ouvertement pour les partisans de l’ inversion sexuelle”.

En we zijn dan in 1936, of zoals Nemer uitroept: Ou, justement, on est en 1936!

In 1897 heeft de wetenschapper Dr. Magnus Hirschfeld in Berlijn het WhK gesticht, het Wissenschaftlich-humanitäre Komitee, de eerste socio-politieke organisatie om tegen de discriminatie van homoseksuelen op te komen, vooral dan tegen paragraaf 175 van het strafwetboek dat sinds 1872 voorziet dat iedereen die zich heeft ‘schuldig’ gemaakt aan ‘actes contre nature” entre hommes, voor vijf jaar zijn burgerrechten verliest.

Hirschfelds lijfspreuk “per scientiam ad justitiam” duidt aan hoezeer men van de wetenschap een bijdrage verwachtte om discriminatie tegen te gaan.

Maar zijn instituut voor wetenschappelijk onderzoek, gesticht in 1919, wordt in 1933 verwoest door de Hitler-Jugend: 20.000 boeken en 35.000 foto’ s worden bij een publieke ceremonie verbrand op het Opera plein, samen met de buste van Hirschfeld en een portret van Freud.

Het is een zenuwtrek die nog wel eens terugkomt, dat “koop niet bij Joden” zit diep in ieders ziel als we mensen op onze weg ontmoeten die we het licht niet in de ogen gunnen.

Tenslotte wordt de pathologie van de homoseksualiteit al dadelijk gecriminaliseerd, Laupts ziet dat duidelijk in de volgende zinnen:

“Où nos prédécesseurs voyaient des coupables, nous voyons des malades; où le philosophe d’ antan découvrait une faute, nous diagnostiquons, nous la tare ou l’ accident nerveux”

Het ene tunnelzicht moet anderzijds niet onderdoen voor het andere.
François Porché schrijft in 1927 een studie over ‘L’ Amour qui n ‘ ose pas dire son nom’, en hij verbaast zich dan over de al dan niet afgelegde weg sinds het proces van Oscar Wilde:

‘A la répulsion visant l’ anomalie en elle-même, se joignait aux environs 1895, un interdit d’ ordre littéraire: il eût paru absolument inconcevable, et la pudeur publique alors n’ aurait pas supporté, qu’ un auteur s’ avisât de décrire de telles aberrations ou d’ en analyser le processus psychologique ouvertement”

Hij vervolgt zijn these en zegt dat la vue médicale erg vooruitloopt op de publieke opinie, en een ‘inverti’ zou nooit tegen vrienden zijn geaardheid durven bekennen of over zijn hartepijn kunnen spreken, en zelfs nu (1927) is dat nog erg zeldzaam.

Dat verbod op spreken heeft Gide maar al te goed gekend, en die schaamte of die ‘pudibonderie’ gold zelfs voor vrije geesten als zijn vriend en dichter Pierre Louÿs die bijna in paniek geraakt als Gide hem in 1889 iets wil toevertrouwen:

‘Gide a un aveu à me faire; je le sais, je sais lequel..Ah! pour notre estime à tous les deux! qu’il ne le dise jamais..Ah! tout ce qu’ il dira ne m’ apprendra rien, mais qu’ il ne le dise pas, qu’ il ait la pudeur de me laisser l ‘ ombre d’ incertitude d’ avant les aveux!
Cela le soulagerait peut-être…mais je ne veux pas qu ‘il se soulage aux dépens de notre estime à tous les deux; et jusqu’au bout j’ arrêterai la confession.’

En Nemer voegt eraan toe, een mooi besluit voor vandaag:

‘Que les homosexuels s ‘en étouffent, mais que leur “secret”, fût-il connu de tous, reste au fond de leur gorge.
Peu importe qu’ il soit su, voire qu’ on en cause, ici ou là, l’ essentiel est qu’il ne soit pas proféré à la premiére personne.
Injunction de Wilde, de Proust: “Ne dites jamais Je”…<pCorydon is nu dichtbij.

Remember me when I am gone away,
Gone far away into the silent land;
When you can no more hold me by the hand,
Nor I half turn to go yet turning stay.
Remember me when no more day by day
You tell me of our future that you plann’d:
Only remember me; you understand
It will be late to counsel then or pray.
Yet if you should forget me for a while
And afterwards remember, do not grieve:
For if the darkness and corruption leave
A vestige of the thoughts that once I had,
Better by far you should forget and smile
Than that you should remember and be sad

Christina Rosetti was een bijzondre Victoriaanse dichteres.
Ze is nooit gehuwd omdat er geen man was die aan haar hoge Anglicaanse kristelijke idealen kon voldoen.

Daarom vanuit het verre verleden haar vraag om herinnerd te worden.

Christina Rossetti werd geboren in Londen (1830). Zij was één van de vier kinderen van Italiaanse ouders. Haar vader was professor en dichter. Ook haar twee broers waren schrijvers en dichters. Dante Rossetti was daarenboven ook een befaamd schilder.

Zij was pas zeventien, toen zij haar eerste dichtbundel uitgaf in eigen beheer. Daarna liet zij zeven gedichten publiceren onder het pseudoniem Ellen Alleyne, in het pre-rafaëlitische blad ‘The Germ’ in 1850. Haar grote doorbraak kwam na de publicatie van ‘Goblin market’. De geliefkoosde thema’s van haar romantische gedichten waren liefde, natuur, nostalgie, dood en religie.

Zij was een fanatieke aanhangster van de Anglicaanse godsdienst en brak zelfs enkele verlovingen af wegens religieuze redenen. Alhoewel zij een mooie vrouw was bleef zij ongetrouwd.

Christina Rossetti was de laatste jaren van haar leven invalide geworden en stierf aan kanker in december 1894.

Ik neem deze lange aanloop als verbinding met onze vorige stappen op weg naar een mogelijk burgerschap voor Corydon, omdat er verschillende aspecten in aanwezig zijn die ons thema duiden en kunnen verbreden.

De zwaarmoedigheid is niet eigen aan de geïnverteerden zoals blijkt, tenzij, en dat wordt meermaals gesuggereerd, Christina om andere dan religieuze redenen niet gehuwd is .
Het is niet zo belangrijk, maar de stilte rondom het onderwerp, maakt het niet onwaarschijnlijk.

Deze regels van haar hand zijn suggesties die onze stelling kunnen onderbouwen:

From Goblin Market, lines 183-197 “Laura and Lizzie Asleep”

Golden head by golden head,
Like two pigeons in one nest
Folded in each other’s wings,
They lay down their curtained bed:
Like two blossoms on one stem
Like two flakes of new-fall’n snow,
Like two wands of ivory
Tipped with gold for awful kings.
Moon and stars gazed in at them,
Wind sang to them lullaby,
Lumbering owls forbore to fly,Not a bat flapped to and fro
Round their nest:
Cheek to cheek and breast to breast
Locked together in one nest.

Het is verder totaal onbelangrijk of ze nu om welke redenen dan ook zich vooral via haar poëzie kon uiten, maar ik wilde vandaag toch eens even wijzen op de citoyennes Corydonna.

Wellicht hadden zij het enigzins makkelijker om hun liefde via vriendschap te vertalen, maar hun bestaan of hun uitingen in die richting mochten toch even geaffirmeerd worden.

Anderzijds, of het nu om christelijke of om seksuele voorkeuren gaat, de afwezigheid is een diepe bron en het verlangen is er niet minder mooi om.

Amor kent geen classificaties.
Hij wordt tenslotte als een jongen voorgesteld.

Wispelturiger kan wel niet.

Morgen reizen we verder naar Corydon.

Tussen de mythologie en de werkelijkheid, Ganymedes en het mooie tweetal uit You are not allone, ligt de geschiedenis der mentaliteiten zoals Monique Nemer die beschrijft aan de hand van Corydon, citoyen.

Het verhaal dat dr. Laupts vertelt omtrent Oscar Wilde heet nog ‘paradoxomanie’ en je moet maar één rapportje van “deskundigen” lezen over je eigen zieletoestand om te beseffen dat dit gooien met medische termen vaak veel onmacht verbergt om de mens in zijn zielleven te benaderen, dus zeker niet te begrijpen.

Want al die ‘rare’ ideeën, dat geïnverteerde gedrag, het moet ergens van komen, en het is mooi hoe de heterofiele massa (als die zou bestaan) zich onmiddellijk naar de ‘buitenkanten’ van het bestaan richt om aldaar de nodige afwijkingen te ontdekken.

Quand on prétend, par principe, vivre à contre-pied des autres, on commence par adopter des idées diamétralement opposées aux idées reçues; puis on parle autrement, on cherche les mets bizarres, les vêtements absurdes, les fleurs peintes…

Dans la domaine des mœurs, c ‘est le commencenment des professions de foi perverses, des curiosités malsaines, des récherches suspectes.
Quoi de plus naturel que l ‘acte anti-naturel!
A force de le proclamer, le poseur finit par le croire.
Il se laisse prendre à ses propres filets et s ‘invertit.

Aldus dr. Laupt in zijn eerder geciteerde boek.

Als goede raad om het te voorkomen: niet te veel vlees eten, en zeker niet te veel met het intellect bezig zijn, laat staan kunstige belangstelling tonen.

Met de binaire indeling homme-femme en femme-homme, onderverdeeld in “inverti(e)s-né(e)s” en “inverti(e)s occasionel(le)s kon je natuurlijkniet veel kanten uit.

Zo schrijft Laure Murat:

‘Comment concilier dans un même famillie nosologique le prostitué des faubourgs et Michel-Ange, la tante proxénète et Louis II de Bavière, la tribade des prisons et Christine de Suède, les dégoûtations de la fange et l’ éclat des couronnes.”

En opnieuw stotteren de begrippen.
Wat te denken van “fou lucide”, de “dégéneré supérieur”?

En je kunt het zo gek niet bedenken of het bestaat, want dan duikt er ene Camille Spiess (!!) op en die wordt “apôtre d’une ‘androgynosophie (waw) masculinisante’genoemd, en lees jezinnen als:

“péderastie sensuelle” qui n’ est que “le sexe inférieur du Juif préliminaire et du métis passager, impuissants à montrer vers la cime, leur sève…{…} incapables de se hisser au sublime sommet où resplendit l’ épistème:

‘En faisant l’ apologie de la pédérastie unique et platonique, je fais l’ éloge de l’ homme, du génie, du troisième sexe fort, unique et platonique. …
En résumé, la régénération, la bisexualité asexuelle, poétique, pédérastique ou parthénogénétique, la génialité, l’ amour unique et platonique del’ Origine ou de l’ Androgyne, de l’homme normal, tout entier, dont le cœur est dans la tête, de l’homme qui ne sort jamais de son milieu, n’ est pas la génération, l’hétérosexualité des déséquilibrés obsédés, -des cocons, des cocus et des dégénérés.

Aldus Camille Spiess in ‘Pédérastie et Homosexualité, Paris 1917

Die Spiess had enorm veel invloed op zijn tijdgenoten.
Le Mercure de France van 16 september 1917 wijdt een lang artikel aan zijn werk: Impérialismes; La Conception gobinienne de la race. sa Valeur au point de vue bio-psychologique.

Daarin verkondigt hij de theorie van drie seksualiteiten.
1. la bisexualité spirituelle of androgynat psychique (être humain psychiquement complet, surhomme)
2. l’ hétérosexualité (génération charnelle)
3. l’ homosexualité (dégénération)

En deze zijn gelieerd aan de rassen waarvan er twee bestaan:
-rasse adamique (Sem, Cham, Japhet), race inférieure
-rasse aryane, race supérieure

Want deze twee rassen zijn verbonden met twee culturen, aldus Spiess, une culture adamique, sémitique, chrétienne, domestique, féministe, démocratique et mystique, et une culture aryane, nietzscéenne et gobinienne, surchrétienne et athée, aristocratique et virile.

Uiteraard is die laatste cultuur degene die we moeten bereiken, dat is ons ideaal.
Nu kun je dit als romantisch of symbolistisch beschouwen, een soort inellectueel avontuur, maar je weet waar deze ideeën naar toe zullen leiden!

Toch probeert Laupt anderzijds al stappen te zetten naar een menselijke benadering.
Zagen onze voorgangers deze lieden als schuldigen, wij zien ze als zieken.

En Octave Mirbeau :

Il ne leur suffisait pas d’ être pédérastes, comme tout le monde, ils ont inventé l’ homosexualité..
Où la science va-t-elle se nicher, mon Dieu? Ils font de la pédérastie comme ils font de l’ épigraphie {…
Pédérastes avec emphase, sodomites avec érudition! Et au lieu de faire l’ amour entre hommes par vice, tout simplement, ils sont homosexuels, avec pédanterie.

Telkens ik dit fragment lees, moet ik luidop lachen, ik hoop van u hetzelfde.