Sleutelfiguur (1)

In Zürich als ingenieur opgeleid werd Nikola Pasic na de koningsmoord één van de dominante figuren in het Servische koninkrijk.
Omdat hij voor en na de moordaanslag in Sarajevo aan de top van de Servische politiek stond was hij een van de sleutelfiguren in de crisis die aan de uitbraak van de eerste wereldoorlog voorafging.

Niet alleen de lange duur van zijn loopbaan -meer dan veertig jaar- maar ook de afwisseling van momenten van triomf met situaties van extreem gevaar kenmerken zijn politieke carrière. Wellicht heeft het ingenieur zijn hem leren ‚sleutelen’ maar hij zal deze eigenschap vooral op de politiek moeten toepassen. (bleef tot zijn 45ste ongetrouwd wegens te weinig tijd)
In 1875 reist hij als correspondent  voor de irredentistische krant Narodno Oslobodenje (Nationale Bevrijding) naar Bosnië waar een opstand tegen de Turkse overheersing was uitgebroken om verslag te doen van de Servische nationale strijd.
In het boek heeft de vertaler als noot het begrip ‚irredentisme’ bij Van Dale afgedrukt:

‚Het streven naar hereniging van die delen van een volksgemeenschap die door historische ontwikkeling van het stamland gescheiden zijn, met dit land (oorspronkelijk Italië, later als algemene politieke term)’
In dit geval streefde men dus naar naar de uitbreiding van Servië met alle gebieden in Oostenrijk-Hongarije en andere landen die als ‚Servisch’ werden beschouwd. (noot p 44)

Pasic ligt aan de basis van de oprichting van de Radicale Partij van bij het begin van de jaren tachtig en hield toezicht op de modernisering ervan die tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog met afstand de belangrijkste kracht in de Servische politiek zou blijven.

‚De Radicalen belichaamden een eclectische politiek waarin liberale constitutionele ideeën werden gecombineerd met een streven naar Servische expansie en de aaneensluiting van alle gebieden op de Balkan waar Serviërs woonden.’ (45)

Als basis van het electorale succes duidt de auteur de gemeenschap van kleine boeren aan die de ruggengraat van de Servische maatschappij vormden.
Het gaf hem de kans populistische programmapunten te realiseren die de partij verbonden met panslavisme groeperingen in Rusland.
De partij bleef het leger wantrouwen niet alleen wegens de kost voor de belastingbetaler maar omdat ze steunde op de boerenmilities als vertrouwde en meest natuurlijke strijdkracht.
Zo koos de partij tijdens de Timok-opstand van 1883 de zijde van de gewapende boeren tegen de regering. Bij de represailles kon Pasic, bij verstek ter dood veroordeeld,  nog net naar Sint-Petersburg vluchten waar hij talrijke contacten met panslavistische stromingen legde zodat zijn beleid ten zeerste met de Russische politiek werd  geassocieerd.
Eens Milan in 1889 van de troon was verwijderd, kreeg hij gratie en keerde hij als gevierd man terug naar Belgrado waar hij eerst tot voorzitter van de Skupstina (parlement) werd gekozen en daarna tot burgemeester van de hoofdstad.  Zijn eerste termijn als premier beëindigde hij met zijn aftreden uit protest tegen het voortdurende buiten grondwettelijke gesjoemel van Milan en de regenten. (45)

Eens Alexandar aan de macht kwam stuurde hij Pasic als buitengewoon gezant naar Sint-Petersburg. (kon hij zijn politieke ambitie bevredigen en was hij ver genoeg verwijderd van Belgrado!)
Het was duidelijk dat de toekomstige nationale Servische emancipatie uiteindelijk zou afhangen van Russische steun.
Als vader Milan terugkomt in de Belgradose politiek worden de aanhangers van de radicale partij weggezuiverd en wordt Pasic teruggeroepen. Nu vader en zoon samen aan de macht zijn wordt Pasic in 1898 tot 9 maanden gevangenisstraf veroordeeld omdat hij Milan in een partijpublicatie zou hebben beledigd. Bij de opstand in 1899 bij de mislukte aanslag op de koning-vader wezen beschuldigende vingers in de richting van de Radicalen. En alhoewel Pasic in de gevangenis zat eiste Alexandar dat hij zou worden terechtgesteld maar…onder invloed van de Oostenrijk-Hongaarse regering bleef zijn leven gespaard. Door een list bekende hij (onwetend dat hij al gered was) onder druk dat hij moreel mee verantwoordelijk was voor de aanslag, en door deze ondertekening bleef zijn leven gespaard zodat zijn partijgenoten dit gebaar als verraad beschouwden: Pasic, zegden ze, had zijn eigen huid willen redden.  Een verdenking die hem politiek dood maakte zodat hij zich gedurende de roerige jaren van Alexandars bewind totaal uit het publieke leven terugtrok.
Kunnen verdwijnen is ook een politiek talent.