Prentjes, prints en collages

(costume dsign for one of the three kings in ‘La Liturgie’, 1915 Natalia Goncharova)

Het gebeurde meermaals dat kranten en tijdschriften de familieronde deden voor ze bij het oud papier belandden of als goedkoop inpakpapier werden bewaard. De laatste lezer(es) kreeg wel eens ‘getransformeerde’ beelden voor ogen. Met stylo, potlood of stift verschenen de plaatselijke afgebeelden met snor, baard en zonnbril of werden neus en oren lichtlijk vergroot om van lager gelegen gebieden nog te zwijgen.
Bij verkiezingsaffiches en reclameborden waren ‘artistieke’ aanpassingen op groot formaat mogelijk al moest je voorzichtig zijn als één van de voorbijgangers partij-of familieleden bewerkt zag worden.
Ook borstbeelden en museumstukken werden niet gespaard. Guido Gezelle’s omvangrijke bronzen hoofd kon makkelijk met hoed en sjaal worden aangekleed. Hij belandde ook wel eens na een logeerpartij in bed waar de plaats van het afwezige dichterlijke lichaam met kussens onder de dekens werd aangevuld. De opgezette wolf uit het schoolmuseum verscheen dreigend in de deuropening van de lift terwijl een schaars geklede heilige man in de kerk best een t-shirt kon verdragen.
Het beeld spreekt duidelijk onze (primitieve) verbeelding aan.

Anderzijds was het een gewild verzamelobject: het snoepen van chocolade kon je nog goedpraten omdat je de ‘prentjes’ verzamelde die in een fraai album geplakt werden, nodig voor je ‘kennis van de wereld’. Op allerlei producten verzamelde het gezin punten. Historia-boeken hadden een hogere oplage dan welk ander boek ook in Vlaanderen. Je kon prentjes ‘verwisselen’, er zelfs op school handel mee drijven of ze liefdevol wegschenken al was ook dat gebaar niet altijd belangeloos. Op het vakantie-speelplein waren ze heuse betaalmiddelen bij het kaarten.

Opvoedkundig echter bleven beeld- en stripboeken duidelijk minder waard dan leesboeken. Je werd er lui van, beweerden de volwassenen. In die waardering klonk nog altijd de angst voor het beeld. Het beeld immers nam geen blad voor de mond, en lager evenmin: bij de herdenkings-beeldengroep ter ere van de oorlogs-gevallenen waren het vooral de vrij naakte treurende achtergeblevenen, meestal zeer jonge vrouwen en niet de heldhaftig liggenden die de meeste aandacht kregen.

De wereld van de prentjes had het over auto’s, onze Kongo, de koninklijke familie, ja zelfs ruimtevaart en mensenrassen. De prentjes uit de tijdschriften dienden om je schoolwerk te illustreren.
En daar begon het boeiende werk: de gewone afbeeldingen hadden niet dat mystieke van de verzamelchromo’s. Was je enkele dagen (school)ziek dan kreeg je oude tijdschriften, een schaar en bijvoorbeeld een uitgediend behangersalbum (met stalen van de verschillende decoraties). Begon je te zoeken naar bepaalde onderwerpen dan ontdekte je vlug dat met stukken van de ene en onderdelen van een andere prent er een nieuwe wereld ontstond. De auto werd bedolven onder een lading snoepjes, een voetballer trapte niet de bal maar de deur open, een ruimteschip landde tussen joelende supporters. Geen enkel beeld was heilig. Voor kunstenaars een gedroomd medium om vanuit demontage nieuwe werkelijkheden samen te stellen.

(Pablo Picasso ‘Glass and bottle 1912)

Uit de demontage van de werkelijkheid kon je je eigen werkelijkheid creëren. Een wereld waarin er andere verhoudingen heersten, waarin je spotte met tijd en afmetingen, waar je aanvullingen kon bijtekenen of schilderen. Je ontdekte de collage. Een ontdekking die kunstenaars al lang voordien hadden gemaakt en uitgewerkt.
Het beeld met eigen onderdelen te lijf gaan.

((The art critic, 1919-20 Raoul Hausmann)

Cut and Paste, 400 Years of Collage (Scottish National Gallery of Modern art (Modern two) Until sun 27 Oct 2019 Edinburgh

The importance of collage as a form of protest in the 1960s and 70s will be shown in the work of feminist artists such as Carolee Schneemann, Linder and Hannah Wilke; Punk artists, such as Jamie Reid, whose original collages for the Sex Pistols’ album and posters will feature; and the famously subversive collages of Monty Python founder Terry Gilliam.

The exhibition also features the legendary library book covers which the playwright Joe Orton and his lover Kenneth Halliwell doctored with collages, and put back on Islington Library’s shelves – a move which landed them in prison for six months. In addition, the exhibition also demonstrates how collage remains important for the practice of many artists working today. Owing to the fragility of much of the work, the exhibition will not tour: it can only be seen at the Scottish National Gallery of Modern Art in Edinburgh.

A huge range of approaches is on show, from sixteenth-century anatomical ‘flap prints’, to computer-based images; work by amateur, professional and unknown artists; collages by children and revolutionary cubist masterpieces by Pablo Picasso and Juan Gris; from nineteenth century do-it-yourself collage kits to collage films of the 1960s. Highlights include a three-metre-long folding collage screen, purportedly made in part by Charles Dickens; a major group of Dada and Surrealist collages, by artists such as Kurt Schwitters, Joan Miró, Hannah Höch and Max Ernst; and major postwar works by Henri Matisse, Robert Rauschenberg, and Peter Blake, including the only surviving original source photographs for Blake’s and Jann Haworth’s iconic, collaged cover for the Beatles’ album Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band.