Ze was een meisje van elf toen.
Ze woonde naast de rijschool.
Ze herinnert zich het huis van nazi sergeant Felix Landau.
Ze moest er soms babysitten.
De kinderen waren twee en vier jaar.
Het jaar 1941.

Landau wandelde altijd rond met een zweepje in de ene hand en een pistool in de andere.
Ik speelde met de kinderen in de tuin.
Daarna bracht ik ze naar de kinderkamer.
Daar zag ik de wandschilderingen die hij had gemaakt.

Hij, Bruno Schultz, wel eens de Poolse Kafka genaamd wegens zijn afkeer van burocratie en gezag.
Hier zit hij in 1934 met een poging tot glimlach op de trappen.
We zijn in Oost Gallicië, het stadje Drohobych.
Dat was toen Pools, nu in Oekraïne gelegen.

In 1941 bezetten de nazi’ s de stad, dreven 900 joden samen en schoten ze neer.
De anderen kregen dwangarbeid opgelegd vooraleer ze vermoord werden.
Schultz, een ziekelijk en getalenteerd man werd door gestapo sergeant Felix Landau voor de executies terzijde gezet.
Hij kreeg de opdracht de rijschool te decoreren.
En de kinderkamer in het huis van de sergeant.

De wandschilderingen werden in 2001 ontdekt door een documentaire filmmaker.
Ze hangen nu voor lange tijd in het Yad Vashem Holocaust museum in Jerusalem.
‘Wall Painting Under Coercion’

Ik denk aan de oude Romeinse fresco’s als ik ze bekijk.
Beneden hoor je de kleine kinderen in de tuin.

Schrijvers als Cynthia Ozick, Philip Roth en David Grossman hebben hem als personage in hun werk gebruikt.

Hier heeft hij zichzelf geschilderd.
Als menner.
Als je weet dat Joden geen voertuig mochten besturen of mennen, begrijp je zijn zelfportret.

Een ultiem verzet.
Maar ook Sneeuwwitje, Assepoester, de zeven dwergen, Hansje en Grietje hebben gezichten van bestaande mensen.
Hijzelf, zijn vader en andere mensen uit het Joodse stadje Drohobych.

Ook de heks is hijzelf, misschien een allusie op de heksenjacht in 1941?

Voor meer dan een jaar kon Landau hem behoeden door hem onderhoudswerk te geven.
Schultz had al een reputatie als verhalenschrijver en kon zelfs aan valse Arische papieren geraken, klaar om te ontsnappen.

In november 1942 kwam er een andere gestapo sergeant, Karl Günther, boos bij Landau binnengevallen.
Landau zou zijn Joodse tandarts hebben omgebracht.
Hij schoot Bruno Schultz als wraak door het hoofd.
‘Jij hebt mijn Jood gedood, wel ik nu de jouwe

Bruno Schultz was net 50 en vrijgezel.
En al had hij maar een handvol werk gepubliceerd toch werd hij in de Poolse literatuur een briljant auteur genoemd.
Niemand minder dan Isaac Singer zei: Wat hij in zijn kort leven schreef was voldoende om hem als een van de meest markante ooit levende auteurs te beschouwen.

“My colored pencils rushed in inspiration across columns of illegible text in masterly squiggles, in breakneck zigzags that knotted themselves suddenly into anagrams of vision, into enigmas of bright revelation, and then dissolved into empty, shiny flashes of lightning, following imaginary tracks.”

Om een voorbeeld van zijn prachtige zinnen te citeren zoals de NY Times deze uit het Pools vertaalde.

In een van zijn verhalen heet het hoofdpersonage ‘Bruno’.
Hij ontsnapt uit een ghetto en springt in een rivier waar hij een school zalmen zal gezelschap houden.

Tegen de stroom op zwemmen dus.

---