Over grootoom Jozef zijn verhalen in omloop waarvan het waarheidsgehalte niet te achterhalen is, maar een goed verhaal leeft van geloofwaardigheid,en zoals dat met geloof gaat is waarheid wel het laatste van zijn bekommernissen.

Jozef had één koe.
Zijn landbouwaspiraties, als hij die al ooit zou gehad hebben, zouden nu met ‘zelf-bedruiping’ gecatalogiseerd worden, en dit mooie woord had bij hem zowel op het levensonderhoud als op het zichzelf toedienen van sterke en andere dranken te maken.

Zijn zakelijke inzichten echter zullen zeker nu, in crisistijd, de kenners aanspreken.
Bij zijn melkbedeling immers schakelde hij zoveel mogelijk tussenpersonen en tussenmaterialen uit.
De melk werd rechtstreeks thuis geleverd, en rechtstreeks moet je hier letterlijk begrijpen: de koe, voorzien van bellen om haar aanwezigheid duidelijk te maken, kwam aan huis waarbij de consument zelf zijn nodige hoeveelheid verse melk uit de spenen in de pint of pot trok.

Omdat Jozef wel eens in de afspanning ‘De Bruine Suiker’ bleef hangen, besloot de koe op een dag, ook zonder begeleider de tocht verder te zetten.
Ze kende het parcours.
Haar bellen lokten de klanten naar buiten, en tot hun grote verbazing bleef de melkboer zelf onzichtbaar.
Deze ver doorgedreven vorm van zelfbediening bracht grootoom Jozef op het idee om de volgende dagen zijn koe-het dier werd met de naam ‘de 12 apostelen’ aangesproken- om dus zijn 12 apostelen nog maar eens alleen op pad te sturen, en zaterdags zelf de gemaakte schulden te gaan innen.

Sommigen beweren dat grootoom Jozef ooit van een geestelijke roeping had gedroomd, maar bij tekort aan gelden of door de vinger gods naar het eenvoudige boerenbestaan was verwezen.
De naam van de koe wees wel in die religieuze richting maar de momenten waarop de 12 apostelen op de wei of in het stalletje verbleef, bracht deze ‘ooit-geroepene’ vooral in vrouwelijk gezelschap door die, naar men zegt, vooral voor de verhalen zijn bed deelden want voor zijn wilde baard en eeuwige dranklucht was meer en beter gezelschap te vinden, zei men.

De foto van eerwaarde Petrov boven zijn ruim uitgemeten sponde heeft waarschijnlijk dit verhaal mee de wereld ingeholpen, zoals immers beweerd werd dat de genaamde Petrov niet alleen de ‘geestelijke’ vader van grootoom Jozef zou geweest zijn.

Het duurde dan ook niet lang of werden wondere genezingen gemeld, krachten die men had opgedaan door het drinken van de melk van de 12 apostelen.

Deze wonderbare gebeurtenissen rond de wonderlijke koe zorgden voor een spectaculaire stijging van de melkprijs.
In een vrij nuchtere bui besloot grootoom Jozef met het verdiende geld (er kwamen mensen uit Riga, ja zelfs uit Sint Petersburg voor de melk van de 12 apostelen) een eigen kaasmakerij te beginnen.
Hij kocht bij de plaatselijke boeren de melk op, mengde ze met de melk van zijn 12 apostelen (verhouding 1/100) en begon een handeltje in genezende kaas, een bezigheid die al vlug zo’n twintig mensen te werk stelde.

Ondanks de 12-apostelen-kaas bleef de wonderlijke koe elke morgen haar ronde doen.
Een nieuw traject naar de stadswijken was haar niet aan te leren zodat de menigte klanten zich verzamelde bij haar vroegere stopplaatsen en er bij lot vijf gelukkigen werden aangewezen om zich te mogen bedienen met deze heilzame drank terwijl de anderen naar de kaasmakerij werden geleid om daar een voorraadje in te slaan.

Om de toekomst te verzekeren werd in Rusland een kostbare stier uit de keizerlijke stallen uitgezocht en voor de verkoop nog eens nagemeten zodat de nakomeling van de 12 apostelen naast het wonderlijke ook de beste melk zou leveren.

Maar de twaalf apostelen liet zich niet bespringen.
Ze verdween al bellend uit het gezicht en begon aan haar dagelijkse rondgang terwijl de verbaasde mannelijke component door grootoom Jozef werd gesust.

Te oud, te heilig, of gewoon geen zin in al dat mannelijk gedoe, het zal een raadsel blijven.
Net voor de oorlog beweerde Jozef dat de twaalf apostelen wonderlijk ten hemel was opgenomen.
In een krans van boter, melk en kaas was zij verdwenen boven de houtzagerij terwijl ze zei dat ze weldra een vervangster zou sturen.

De oorlog kwam nog voor de vervangster, en later werd de kaasmakerij in ‘vreugde voor het volk’ herdoopt.
Grootoom Jozef is na de oorlog in Parijs teruggezien, zegt men.
In goed gezondheid, en in vrouwelijk gezelschap.

De foto van achterneef Viktor hierboven gaat aan die van groottante Erika vooraf.
‘Fotografen in Riga denken dat ze uit Sint Petersburg komen, beweerde Erika, maar voor een portret met hond betaal je je blauw, of in het slechtste geval willen ze je een opgezet beest aansmeren.’

Als je de kleine Viktor met Sashai bekijkt, begin je de fotografen uit Riga te begrijpen.
Hirchikovski’s studio aan het Majorenhof krijg je gelukkig niet in beeld, want na enkele pogingen waarbij Sashai tot aan het grote moment met stukjes koek werd koest gehouden , ging hij hartstochtelijk janken om nog zo’n stukje zoet te krijgen.

Toen de vindingrijke portrettenmaker achter de camera het dier met een opgezette duif trachtte te kalmeren, vloog Sashai van zijn plaats en met een fikse sprong beet hij eerst in de hand die de duif vasthield en daarna rukte hij de opgezette vogel aan flarden, waarna het nabije been van de fotograaf het moest ontgelden.
Die stootte vervolgens een aantal hulpstukken om, kon nog net de camera redden door zijn uitgeleefd lijf als kussen te presenteren waarna een zoektocht begon naar de geschrokken Sashai die zich onder het omgevallen lentedecor-met-beek had verborgen.

Bekijk nu de muilkorf en de stevige verborgen hand van Victor en breng zijn gezichtsuitdrukking (en houding van zijn vrije hand) in verband met wat ik je net vertelde.

‘Bij zo’n dierenbeul zetten we geen voet meer binnen,’ riep Erika toen ze het relaas hoorde terwijl ze de ‘arme’ Sashai onder de vernederde muil streelde.

Twee weken later verdween Sashai, en was het de grijns van buurman Vilis die meermaals geklaagd had over de nachtelijke concerten van Sashai -er zit iets van een wolf in hem, of moeten we de natuur verloochenen terwille van een verlopen violist, uitspraak van Janis, de toenmalige beminde mijner groottante- of de plotse opgewekte bui van postbode Anton die meermaals voor het behoud van zijn vestimentaire waardigheid moest hollen, Erika was overtuigd van een complot, een samenzwering, een aanslag op het leven van de wakkere Sashai.

Slechts toen neef Max van de Hurwitzen (in feite een verbastering van Horwitz) bij Sekovski de foto met zijn bewegelijke hond Taurus had laten maken, besloot groottante Erika haar nieuwe aanwist ‘Verdi’, een brave en tamme collie die inderdaad gek was op melodieën van de gelijknamige componist, te vereeuwigen, en dat in gezelschap van haar kroost, met uitzondering van Viktor die niet erg op de nieuwe (te tamme) hond gesteld was.

De aandachtige toeschouwer zal vlug bemerken dat er met Verdi niets aan de hand is.
Hij wordt vriendelijk door de oudste schoonheid Livija in bedwang gehouden terwijl Erika al de moeite van de wereld had om de tweeling wiens voornamen mij ontgaan, ter plekke te houden.

Ik kan begrijpen dat ik op sommige cartes de visite of kabinetfoto’s onderaan de vermelding ‘gespecialiseerd in kinderfotografie’ zie staan, terwijl nergens iets over honden staat geschreven.

Toen de Goldblats later hun familiefoto met hond opstuurden, genomen in de vrije natuur door de begaafde vriend des huizes Behr Schwartz, schudde mijn groottante haar hoofd.
‘Dat beetje waardigheid dat zelfs arme mensen siert moet je niet te grabbel gooien. Ze hadden net zo goed voor het huis van de Jankewitzen kunnen poseren. Maar neen, het moest zo nodig in de eigen rommelige achtertuin.’

Over de hond zweeg ze.
Ze zocht tussen de grammofoonplaten naar het slavenkoor, terwijl Verdi zich languit op het dure tapijt legde.
Va pensiero.

Lieve Vriendin,

Je schreef me over je familiedocumentatie, hoe je geduldig van in de 19de eeuw naar de geschiedenis van je familie op zoek was, en je je bevindingen bewaart, als erfenis voor je neven en nichten, voor al degenen die na ons zijn en zullen komen, om een koninklijk besluit te citeren.

Je had het ook over de vele ‘verborgen’ levens, levens van mensen die nog met naam in je agenda’s van jaren geleden staan, maar waar je bij die naam geen gezicht, laat staan een geschiedenis kunt bedenken.

De genetische optelsommen (alhoewel er ook delingen en vermenigvuldigingen bij zijn betrokken, en schamper gezegd ook aftrekkingen wellicht; laat de menigte in de handen klappen rond de sympathieke televisiepresentator), kortom al wat wij als personen aan ‘voorafgaanden’ culmineren vormt samen met onze ervaringen de persoon die wij zijn.

Je zou ons bestaan als voorafgaanden op doorreis kunnen betitelen, als een soort autobus met opstapje en waarin de ‘nieuwe’ chauffeur vooraan het waanidee heeft dat hij de reizigers naar een bepaalde bestemming moet brengen terwijl hij echter langzaam een deel wordt van de passagiers zodat de plaats van bestuurder weer vrijkomt voor de volgende opstapper (ster).

Wel, dat is bij mij grondig mislukt.
Ik heb niet de illussie dat ik de passagiers op mijn bus ergens naar toe kan brengen, we bepalen immers voortdurend samen de reis, maar ik kan maar geen onderdeel van mijn ‘voorgaanden’ worden, ik blijf ze zien als afzonderlijke personages, werkelijken en verzonnennen, met de opdracht hen in beeld te brengen zoals jij dat met grote documentaire getrouwheid doet, en ik vanuit de de wereld waarin zijzelf mij hun geschiedenis vertellen, stevig door mijzelf bijgekleurd of afgelijnd.

Zowel mijn werkelijke verwanten -wij zijn de laatsten met grote families- als degenen die in mij als fictieve personages leven (ik sla ze door elkaar, dat is nu eenmaal mijn zwakte en mijn sterkte) hebben er genoeg van als genetisch onderdeel te verdwijnen in de ‘volgenden’, ze willen eindelijk erkend en herkend worden en vragen mij dringend hun levens in verhalen zichtbaar te maken.

Ik kan niet ontkennen dat ze in pose zijn gezet door hun begeleiders.
Dat zie je vaak aan hun gespannen gezichtjes op deze foto’ s, aan hun wat verkrampte houding.
Dat was (en is?) de gewoonte, je verschijnt als ‘masker’ (een ander woord voor ‘persona’), als poseur voor de camera, en het is nu net het avontuur om achter de pose en de poseur de werkelijke grootoom, achter-achterneef of betovergrootvader als dagelijkse mens te ontdekken.
De houterigheid was vaak ook technisch nodig gezien de lange belichtingstijden van de portretten, maar de intonatie van hun leven, de sfeer waarin ze ons aankijken of zich een ‘air’ geven, is er niet door aangetast.

Je ziet dat ze niet gewend zijn elkaar aan te raken, dat hun dichtbij-elkaar een portretten-houding was, dat ze dadelijk weer of ruzie gaan maken, of ontspannen zullen zuchten en blij zijn die mooie kleren te mogen verwisselen voor hun dagelijkse plunje.

Al zullen ze bij mij hun levensverhaal onthullen, vaak op het podium tot op hoge leeftijd, ze blijven net zo goed de jochies die ze hier op de foto zijn.
Bij de verplichte inentingen zou een nieuw gebod opgenomen kunnen worden: elk kind krijgt van de Staat een dik leeg fotoalbum dat hij of zij verplicht is aan te vullen, zeker vanaf nul tot dertien jaar, daarna ad libitum.

Bij belangrijke beslissingen, bij het aangaan van menselijke vriendschappen voor lange tijd, bij het aankopen van huizen en landgoederen, bij het oordelen over anderen, bij depressies en andere ontgoochelingen, kan dan dit boek geraadpleegd worden.

Wist je dat het jongetje met de revolver een bang kind in het donker was?
Jaja, dat kunnen we vermoeden na het praatje van de kinderpsych met de hondenogen.
Maar dat hij, de bangerik, zonder veel tamtam vier medepartisanen heeft gered ten koste van zijn eigen leven?
En dat er op zijn graf nog altijd verse bloemen worden gelegd, niet alleen uit liefde en verering maar omdat hij zoveel vrouwen heeft gekend zodat de nakomelingen uit de verhalen van hun moeder en grootmoeders hem als voorbeeld van beminnelijkheid blijven zien?
Zie je hem daar liggen, de prachtige bangerik.

Dinsdagavond bij Phara ging het over wrakken (de Belgica) en monumenten (Tindemans).
De woordvoerders van ‘red de Belgica’ wilden het toch liever over een monument hebben, terwijl de heer Tindemans het allerminst fijn had gevonden met wrak te worden aangesproken, ook al heeft hij intussen een respectabele leeftijd bereikt.

Als derde man sprak politoloog Carl Devos over de luie en kreatiefloze linksen, en riep hij op om nieuwe geïnspireerde wegen in te slagen met het socialistisch gemeengoed.
Wrakhout ter linkerzijde, welde even in mij op, maar ik ben zelf ook al een mens die de term wrak in de mond neemt als hij ’s morgens in de spiegel kijkt.

Aan diezelfde linkerzijde werd fameus met het wierookvat gezwaaid, toen Carl Devos werd gevraagd welke plaats Tindemans in het politieke landschap had ingenomen, daarbij de termen ‘stemmenkanon’, ‘boegbeeld’ en andere fraaie termen in de mond nemend zodat Carls ‘analyse’ meer op een ‘in memoriam’ ging lijken, een sfeer die hij daarna doortrok als hij het over de dufheid had die over de linkerzijde in Europa zou hangen.

Hoe je een wrak wordt, lijkt me duidelijk.
Maar hoe word je een monument?
En waarom wil je van een wrak een monument maken?

Je begrijpt mijn onrustige slaap bij zoveel denkwerk.
Er zit iets heel geks in onze drang naar monumenten.
Eerst laten we iets of iemand tot wrak verworden, en als uitloper van een soort schuldgevoel,maken we er daarna een monument van.

Monumenten nemen veel plaats.
Na een tijdje weet niemand nog wat of wie er met het monument herdacht of geëerd wordt.

Arme mensen worden zelden een monument.
Er is leeftijd, aanzien en macht voor nodig.

Kleine monumentjes zijn ook niet in de mode.
Ik hou wel van de koperen plaatjes op banken die een geliefde iemand gedenken in Engeland.
De groep achtergeblevenen schenkt een mooie bank aan een park, perk of andere rustplaats met daarop een sober plaatje van degene die herdacht wordt.

Dat zijn mooie monumenten.
Ook al zegt de naam je niets (meer) je kunt je altijd een vriendelijke man of vrouw voor de geest halen terwijl je over het landschap kijkt waar wij allen ooit een deel van zullen uitmaken als grondstof.

Protserige monumenten hoe goed bedoeld ook doen me eerder aan een geurspoor denken, je plek markeren met urine of uitwerpselen.

Ben je eindelijk van de aardbol verdwenen of daar verrijs je opnieuw in brons of steen, als een soort angstreflex, als de totem van een stam, en het zijn vooral duiven die weten wat ze met monumenten moeten doen: erop gaan zitten en erop kakken.

De akelige gewoonte om je sporen achter te laten, van onderbroek, grafiti, geschrift, tot monument, laat zien hoe primitief wij in elkaar zitten.

De bloemen van de voorbije zomer verwaaiden hun zaden, en waar het een beetje meezit, verschijnen er weer anderen als de temperatuur nog ooit boven de tien graden stijgt.

Wrakhout als monument.
Gewoon een stukje Belgica aan de ingang van dat Antartica-museum is genoeg in een virtuele tijd waarmee de heuse Belgica met allerlei digitale media kan opgeroepen worden, en we besparen een hoop geld voor volksontwikkeling.

Nu we beetje bij beetje van relikwieën verlost zijn, hoeven we niet dadelijk een nieuwe religie te ontwikkelen.
Onze breinen, hoe sukkelachtig ook, zijn tot fantaseren en redeneren in staat.

Ook wrakhout kan mooi zijn.

Waarde Edvard,

Helemaal boven de intussen bekende Karl Johan straat, nu in lentefeer, en daaronder, het maanlicht over Oslo Fjord, beiden duidelijk verwant met de invloeden van het impressionisme, sfeer die je in Parijs bij meerdere collegae mocht opsnuiven.

Uit dezelfde tijd (1890-er) komt dit wondermooie doek: de kus.
Sommigen beschrijven het blauw als een ‘erotische’ kleur, maar voor mij die de schemering liefheeft, is dat ‘blauwe uur’ waarover ik enkele jaren geleden schreef, een duidelijk cocon waar innigheid thuishoort na het straffe licht van de voorbije dag.
Toedekken.
Wat je liefhebt, dek je toe.
Het slapende kind, de geliefde.
Elkaar toedekken. Zonder meer.

Datzelfde mooie licht vind je terug bij de Van Gogh-doeken ‘het nachtelijk licht’ een tentoonstelling die momenteel in Amsterdam loopt: ook hij was een meester in het ont-dekken van de onderste lagen in ons gemoed en denken.

Herinner je, ‘meester, mag het licht aan?’
Of als je door de donkerte reist per trein en de verlichte ramen de innigheid verraden van mensen die al thuis zijn gekomen.

Ook hier, op dit doek, de verlichte etalages, maar hun uitstraling haalt het niet bij de innigheid achter het gordijn.
De buiten- en de binnenwereld die jij, Edvard, zo mooi wist te verzoenen.

In ‘the day after’ echter is alle innigheid weg, al bespeur ik toch nog enig zelf-medelijden in de warme bruine tonaliteiten van kledij en kamer.

De flessen op tafel zeggen genoeg.
Zo’n days-after zijn ook jou niet gespaard gebleven.
Het grote vergeten door de bedriegelijke drank, de drukkende eenzaamheid, de Duitsers die in 1940 Noorwegen bezetten.

In 1906 kreeg je van Max Reinhardt de opdracht een decoratieve fries te tekenen voor het Duitse Theater.
Je had al eerder een decorontwerp gemaakt voor de productie ‘Spoken’ van Hendryk Ibsen (van wie je overigens een erg mooi portret schilderde)
Deze fries moest een zaal in het theater decoreren.
Je koos daarvoor de geliefden en toeristen op het Asgardstrand, plaats waar je een buitenverblijf had gekocht waar je ’s zomers ging werken.
Het werden samen twaalf doeken, maar ook hier was de ontvangst eerder koeltjes.
Na enkele jaren werden de friezen verwijderd.
Jij vond overigens dat je voor zo’n groot werk (in volume) eerder weinig werd betaald.

Meer succes had je bij de decoratie van de Aula in de universiteit van Oslo waarvan één van de friezen ‘De zon’ alle duisternis die er bestond voor altijd wegstraalde.

‘Geschiedenis’ en ‘Alma Mater’ waren twee aanvullende friezen waarin je bijna kinderlijk de zo gemiste moeder en vaderfiguur weergaf.

In Ekely, een voorstad van Oslo trok je je terug.
Je leefde er helemaal alleen. Slechts het gezelschap van enkele honden kon je bekoren.
Rond die tijd, 1910-1912 begonnen mensen je werk te her- en erkennen.

Zelf hou ik heel veel van dit zelfportret uit 1940.
Al in 1930 begon je oogproblemen te krijgen door een gesprongen adertje , en tien jaar later was de toestand zo erg dat je je werk aan friezen en muurschildeingen moest staken.

Alsof je te veel of te diep had gekeken, en niet alleen in het glas, maar in de ziel, dat onzichtbare ik van ons allen.
Niet doenbaar voor het oog van een sterveling.
Wel was er dat jaar (1940) je eerste tentoonstelling in Engeland, en je succes daar stond in schril kontrast met de ontvangst in Duitsland waar je weldra bij de ‘entartete’ kunstenaars werd gerekend.
82 van je schilderijen werden in 1937 uit de Duitse musea gehaald, maar kwamen wel terecht in de collecties van prominente nazi’ s.

Het zelfportret komt uit de tijd dat de Duitsers Noorwegen bezet hebben en een marionettenregering hebben geïnstalleerd.
Je kijkt niet bepaald vriendelijk, hoe zou je ook kunnen, maar het kontrast tussen de warme tonen waarin jij baadt en de koude buiten zegt genoeg.

Bij je dood op 23 januari 1944 schonk je je werk, meer dan duizend schilderijen en 20.000 schetsen aan de stad Oslo waar in 1963, bij het herdenken van je honderdste geboortejaar, het Münch-museum zijn deuren opende.

Overigens ben je nooit gestorven.
Dicht bij de radiator in het warme huis blijf je ons aankijken.( daarom kijk je weg, maar je ziet ons wel staan met dat andere oog)
Over de twee eeuwen heen geslagen reikt je blik makkelijk tot in onze 21ste eeuw.

Beste Edvard,

Wat je tentoonstelling in Chicago zo boeiend maakt (Becoming Edvard Munch: Influence, Anxiety and Myth “) is de aanwezigheid van je tijdsgenoten.

Ik heb er hier enkele bij elkaar gebracht: Naast Claude Monet (genoeg bekend) werk van James Ensor (eveneens bekend ten lande) de Duitse Symbolisten Franz von Stuck en Max Klinger, en Harriet Backer, een Noorse schilder 18 jaar ouder dan jij en die net zoals jij in Parijs ging studeren, die vreemde mengeling van Noors licht met Parijse zwierigheid.

Er is ook nog Hans Heyerdahl (niet afgebeeld), nog een Noor die op de tentoonstellign zijn ‘stervend kind’ heeft hangen, een iets te duidelijk verband met jouw prachtig doek (de dood van Sophie) van zo’n vreselijke gebeurtenis, want al was tuberculose een zgn. artiestenziekte, het stervensproces, de longen uit je lijf hoesten, had helemaal niets artistieks, net zo min als iemand die aan longkanker moet sterven zonder euthanasie.

Ik moest wel glimlachen bij de bevindingen van Ms. Clarke, curator, dat jij een ‘sponge’, een spons zou zijn geweest, and a very peripatic one. (je reizen naar Berlijn, Parijs, Zwitserland, Italië, Monte Carlo.

Wel wordt ‘de tijd’ duidelijk.
Net zoals bij Darwin de tijd voor zo iemand rijp was, zo bleek ook die ‘eeuwkanteling’ met als uitloper de eerste wereldoorlog zijn eigen taal en beeld te hebben die op dat moment waarschijnlijk anders werd herkend dan wij de beschrijving ervan nu in de kunstgeschiedenis hebben achter gelaten.

Dit schilderij uit 1889, zo’n 102 cm x 141,5 cm groot, kreeg als titel ‘The Military Band on Karl Johan Street’, en toen ik het de eerste keer in Zürich in het Kunsthaus zag, barste ik in lachen uit, door boze kunstkenners aangekekend met ogen waarin onbegrip en walg evenwichtig gemengd waren. (een Zwitserse eigenschap)

Maar zeg nu zelf, zo’n groot werk waarin het onderwerp onzichtbaar is, en de Karl Johan straat met toeschouwers de hoofdrol kreeg terwijl de moedige blazers en trommelaars elk ogenblik het schilderij kunnen binnenstappen.

Kijk maar, in 1892 maak je duidelijk wie de hoofdpersoon is.
In ‘de avond in de Karl Johan Street’ zien we de broertjes van James Ensor voorbijkomen, diezelfde mensen die het luisterpubliek waren voor de afwezige militaire band.
De maskers.

Natuurlijk is ongeluk in de liefde, verslaving aan sterke dranken en voortdurende ‘goesting’ niet alleen eigen aan de kunstenaar, maar er wordt in jouw leven gretig mee geparadeerd, want wij als 21ste eeuwse door de geldcrisis geteisterden houden van zotte kunstenaars, we bieden hoge sommen voor oorafsnijdende en verfverslindende Hollanders, voor melancholische Noorse geesten, want wat zij durfden zouden wij al lang willen, maar we missen er de stijl, de tijd en de durf voor: leven zonder omkijken naar wie of wat dan ook.

Hoor ik muziek?
Kom maar te voorschijn want al toeterend en trommelend ben je ongevaarlijker dan op het slagveld.

Zet de maskers maar op, en verberg uwe kop.

(vervolgt)

Beste Edvard,

We zijn van hetzelfde jaar.
Jij stierf in 1944 en ik werd dat jaar geboren, 11 dagen na jouw sterven.

Net als jij wordt vastgepind op het schilderij ‘de schreeuw’, voel ik me vaak vastgepind op mijn geaardheid.
Mensen pinnen je graag vast.
Dat stelt hen gerust, anders moeten ze nadenken, of van gedacht veranderen, twee zeer moeilijke activiteiten.

Met meer dan duizend doeken was de keuze wel erg moeilijk.
Ik hou heel veel van het schilderij hierboven, dat nachtelijk zelfportret (de nachtelijke wandelaar) enkele jaren voor je dood gemaakt.
Zoals je bijna aarzelend komt kijken.Wil je zijn gezicht zien?
Hoor je zijn zachte stap?
Denk je dat hij eerst een melodietje op de vleugel zal spelen (Grieg uiteraard)?

Aan de andere kant zie ik het jolige portret van de vier zonen van dokter Max Linde, de Duitse oogarts en kunstmecenas.
Hij was een jaartje ouder dan jij (1862-1940) en hij bouwde na de eerste wereldoorlog een aanzienlijke kunstcollectie op.
Jij kreeg in 1903 de opdracht een aantal friezen te schilderen voor de kinderkamers van de vier jongetjes.
De dokter betaalde je de volle prijs maar na elf maanden kreeg je al het schilderwerk terug, wegens ‘niet aangepast aan kinderen’.
Te melancholisch wellicht, of waren ze er bang van? Kinderen schrikken als ze iemand ontmoeten die ook hun spoken ziet.

Als tweede van vijf kinderen was je niet het geluk van de dokterskinderen gegund.
Jaja, je vader was ook dokter, militaire dokter, maar zijn hardvochtige godsdienstwanen en jullie voortdurende armoede waren samen met de vroege dood van je moeder en van je lievelingszus Sophie niet dadelijk gebeurtenissen uit een hartverwarmende jeugd.

Hoe mooi je Noors geboorteland ook is, de zomer is er kort, de nachten lang, en de stilte verpletterend.

Mensen die de naam van hun hoofdstad ‘Christiania’ in Oslo veranderen hebben niet zo’n vrolijk gemoed, denk ik.

Als jongen tekende je graag, maar je wilde toch eerder ingenieur worden, bang van diezelfde spoken die ons bezoeken eens we de logica der dingen verliezen of verdwalen in de wreedheid van de stilte, het achter-gelaten worden.

De donkere kamer waar jij naar de donkerte buiten kijkt.
Of naar de kamer uit het verleden waar de geliefden elkaar in de veilige donkerte verenigen.

Nochthans heb je aardig wat van de wereld gezien.
Je studeerde in Parijs, je stelde ten toon in Berlijn waar ze jouw werk zo aanstootgevend vonden dat je tentoonstelling verboden werd.

Je vond dat niet zo erg, want schreef je: Een beetje schandaal is de beste publiciteit voor mijn doeken.
En gelijk had je.
Want hoe melancholisch je ook was, een gezond commercieel inzicht was je niet vreemd.

Toen echter de nazi’s aan de macht kwamen, moesten je doeken uit de musea en gallerijen verdwijnen.
‘Entartete Kunst’.
Want jij maakte ook hun spoken te zichtbaar, hun lege binnenkant botste op jouw volle leegte waarin de zinloosheid van eer en bloed zonder schroom geborsteld waren.

Ensor was je vriend, en dat is niet toevallig.

Ben je gelukkig met de mooie tentoonstelling in Chicago?
‘Becoming Edvard Munch’.
Zij hebben gezien dat je niet gek was, maar eerder verlamd ‘paralyzed by oceanic feelings of grief, jealousie, desire or despair.’

De mensen waren vaak bang van je erotische werken, van je ruwe stijl.

‘We see his subjects alone, in couples or small groups in settings whose opulent colors and odd forms, whether indoors or out, are always removed from reality, located in some artificial, stripped down place where color, feeling and form resonate in visual echo chambers.’

Visuele echokamers.
De verpletterende stilte wordt er hoorbaar.

(vervolgt)

‘

Buik van vol.
Je bepaalt een begrip met één man, één beeld, één zin.

Weet je, zei vader Darwin tegen Charles: Jij dient nergens voor! Je schiet op honden en zit achter ratten aan, je zult de schande van de familie worden.

In zijn essay ‘Darwinism Must Die So That Evolution May Live’ vertelt prof. Carl Safina hoe wij de nu alomtegenwoordige Charles Darwin oneer aandoen door de evolutieleer te laten samenvallen met ‘het Darwinisme’.

Daarmee zouden we 150 jaar ontdekkingen en begripsgeschiedenis ontkennen.
Denk aan mendels erfelijkheidspatronen (die Darwin naar het idee van natuurlijke selectie brachten).Denk aan de ontdekking van het DNA (which gave genetics a mechanism and lets us see evolutionary lineages)

De Boedhistische Meester Lin Chi zei in de 9de eeuw: “Als je Boedha onderweg tegenkomt,vermoord hem!’.
Je mag een ‘meester’ tot geen heilige fetish verheffen, want dan mis je de kern van zijn onderwijs.
So let us now kill Darwin.

‘That all life is related by common ancestry, and that populations change form over time, are the broad strokes and fine brushwork of evolution. But Darwin was late to the party. His grandfather, and others, believed new species evolved. Farmers and fanciers continually created new plant and animal varieties by selecting who survived to breed, thus handing Charles Darwin an idea. All Darwin perceived was that selection must work in nature, too.’

Voor hij zijn gevierde werk ‘On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or The Preservation of Favored Races in the Struggle for Life” schreef, had hij al acht boeken gepubliceerd en na dit werk kwamen er nog tien.
Boeken over orchideeën, insecten, koralen.
Hij beschreef hoe een atoll werd gevormd en waarom dat in de tropen gebeurde.

‘Credit Darwin’s towering genius. No mind ran so freely, so widely or so freshly over the hills and vales of existence. But there’s a limit to how much credit is reasonable. Parking evolution with Charles Darwin overlooks the limits of his time and all subsequent progress.’

Wetenschap was nog een primitieve bedoening in zijn tijd.
Schepen hadden nog geen motor.
En pas in 1842, zes jaar na Darwins reis met de Beagle lanceerde Richard Owen de term ‘dinosaurus’.
Darwin was al een volwassen man toen wetenschappers het debat voerden of kiemen ziekten konden veroorzaken en je dus best je instrumenten zou proper maken.
In 1850 bestreed John Snow de cholera in Londen zonder te weten wat deze ziekte veroorzaakte, en in 1857 maakten Johann Carl Fuhlrott en Hermann Schaafhaussen hun vondsten van vroeg menselijke botten bekend, aangetroffen in de Neander Vallei in Duitsland.
In 1860 deed Louis Pasteur experimenten die het ‘spontane ontstaan’ zouden aantonen, leven dat voortdurend uit niet levende dingen zou ontstaan.

‘“Darwinism” implies an ideology adhering to one man’s dictates, like Marxism. And “isms” (capitalism, Catholicism, racism) are not science. “Darwinism” implies that biological scientists “believe in” Darwin’s “theory.” It’s as if, since 1860, scientists have just ditto-headed Darwin rather than challenging and testing his ideas, or adding vast new knowledge.

Using phrases like “Darwinian selection” or “Darwinian evolution” implies there must be another kind of evolution at work, a process that can be described with another adjective. For instance, “Newtonian physics” distinguishes the mechanical physics Newton explored from subatomic quantum physics. So “Darwinian evolution” raises a question: What’s the other evolution?’

(vervolgt)

Hierboven een brief van Dreyfus vanuit het “Dépot”, lees gevangenis, aan zijn vrouw Lucie, 31 januari 1894, en aan hieronder een aanvullende mooie verbeelding van het geketend schrijven, begrip dat duidelijk wordt als je de geboden en verboden leest aan de linker-zijkant van de gevangenisbrief.

Ik denk terug aan de internaatstijd waar je ook je brieven moest openlaten, en de ontvangen post opengescheurd bij je toekwam tenzij je herderlijke raad kreeg van een praemonstrantenzer uit Rome en je brief gesloten toekwam omdat er met zwierig patersgeschrift ‘nihil obstat’ opstond wat wij oneerbiedig als ‘er staat niets in’ vertaalden.

Brieven kunnen blijkbaar gevaarlijk zijn.
Alleen mensen overtreffen brieven in gevaarlijk zijn.
Uit de briefwisseling tussen Thomas Mann en Hermann Hesse dit fragment van Hesse aan Mann, 8 maart ’34

‘We zijn ook twee dagen in München geweest, waar de jeugd net als vroeger in grote aantallen naar de balzalen toog.
In die omgevingen moesten we heel erg aan je denken (Mann verbleef vroeger vaak in zijn buitenhuis in Bad Tölz, plaats en tijd die zoon Klaus zich zo scherp herinnerde!)
Het mooie Beierse land met zijn wijdse hemel, en München, alles onder een dikke laag sneeuw en in de zon, maakten weer een diepe indruk op me. Ik vond de kleine mensen onveranderd, intellectuelen heb ik niet gezien, maar in de kring van de aristocratische landheren waarin ik via Wiser belandde, kwam ik zo nu en dan wonderlijke en woeste opvattingen en oordelen tegen.’

Het zinnetje ‘Intellectuelen heb ik niet gezien’ moet je koppelen aan het jaartal 1934, en het wordt dan duidelijk dat de woeste Teutoonse opvattingen geen tegenwicht voor dit schrijnend tekort aan intellectelen zullen vormen.

Mann, op dat ogenblik in vrijwillige ballingschap in Arosa, schrijft hem op 11maart al een antwoord waaruit dit fragment:

‘Ik vind het zonde van het mooie, vrolijke Beierse land, en ik benijd u om uw vermogen los van alles te gaan en staan waar u wilt.
Ook hier raden sympathieke mensen me aan naar Duitsland terug te keren, ik ben deel van dat land, zeggen ze, de emigratie is niet goed voor me, het zou de machthebbers goed uitkomen enzovoort. Alles goed en wel, maar hoe moet ik er leven en ademen? Ik kan het me niet voorstellen. Ik zou ten gronde gaan aan die sfeer van leugenarij, het massale gedoe, de zelfbewieroking en de verheimelijkte misdaden.’

Ik denk dat waarnemen -en dan bedoel ik niet alleen het visuele, maar vooral het intellectuele- tijd vraagt.
Tijd om indrukken op te doen, om vergelijkingen te maken, om combinaties van ideeën mogelijk te maken.
Haastige mensen denken niet.
Haast ontmenselijkt.
Duitsers riepen steeds ‘Schnell, schnell’ om toch maar zeker niet te moeten stilstaan bij het menselijke van hun slachtoffers.

Wij haasten ons te pletter.
We lopen dus de werkelijkheid voorbij.
We reageren giftig op slogans in kranten en andere media.
We beseffen dat het populisme hoogtij viert of zal vieren.

Onze wreedheid zit in kleine dingen: mensen treffen in hun privacy, spotten met degenen die we weer aan allerlei mediamieke schandpalen hebben gezet, we giechelen ons te pletter.

Intellectuelen heb ik niet gezien.

Zeer beminde Vriendin,

Rijke vaders geven hun volwassen kind wel eens een auto.
Niet zo rijke vaders houden het bij een fiets die overigens ook al een hele brok uit het budget wegslikt, als het een ‘ware’ fiets mag zijn, een oma-fiets bijvoorbeeld, gedecoreerd met zwart-witte koeienvlekken en voorzien van hedendaags comfort zoals daar is: een verende voorvork, een beschermde kettingkast en dies meer.

We bezochten dus diverse fietsenzaken en net toen we een keuze hadden gemaakt terwijl we ons van de ene naar de andere zaak verplaatsten, was de winkel in kwestie gesloten gezien ook fietsenwinkels toch nog een beetje weekend willen genieten en dus om zestien uur de droomtrappers aan het gezicht onttrekken.

Vermits ook deze maandag de oma-fiets onbereikbaar is wegens wekelijkse sluitingsdag, trof je een beeld aan van vader en dochter die het woord ‘dju’ niet luidop zegden maar des te meer uitstraalden.

Teleurgestelden smijten zich wel eens in de drank, en op weg naar de afspanning op de grote markt kwamen we langs een boekenwinkel waar de dochter-met hartenpijn (niet wegens de fiets, maar om een meer menselijk verschijnsel dat liefde heet en waar je ook wel eens de pedalen kunt verliezen) een mooi schrift wilde kopen om daarin verdriet en verlies met eigen letters de baas te kunnen.

Terwijl zij haar schrift koos en ik haar de dichtbundel van Toon Tellegen kocht, ‘Hemels en vergeefs’, met een titel die elke menselijke poging tot vriendschap in twee woorden samenvat, kwam ik bij de koopjes bij het boek ‘Hermann Hesse, Thomas Mann, een briefwisseling’ uit dat voor slechts 11,90 euro mijn (tijdelijke) eigendom werd.

Zo kun je op zoek gaan naar een fiets en bij een boek uitkomen.
Twee grote geesten, elkaars tegengestelde, de ene introvert, de andere voornaam en werelds (om de achterflap te citeren) waren levenslang vrienden van elkaar en uitten dit door onderandere brieven naar elkaar te schrijven.

Ik weet het, elk verdwenen verschijnsel, zoals briefschrijven, wordt vaak met valse romantiek omhuld, alsof alleen literaire zielen en verliefden (een synoniem?) deze edele kunst beoefenden, in een mooie kamer gezeten, het kostbare papier uitgerold op een voorname secretaire, de blik gericht op een schilderij waar Eros vleugeltjes worden samengebonden, terwijl mijlenver het doel van deze schriftuur al dagen de landwegel in het vizier houdt om daar de ‘gele wagen’ te zien aankomen die door berg en dal de schrijfsels vervoert.

Maar toch…(een van mijn vele grafschriften)
Ik hou van mails, jaja, de snelheid om in één seconde vrienden in Japan bij de rijsttafel lastig te vallen, het is best leuk, vooral als het om boekenbestellingen en schadeclaims gaat, maar wie de braaksels kent die je bij krantenrubrieken aantreft, oprispingen door fantasieloze redacteuren opgewekt, wie de scheldkannonades en doodsbedreigingen aan den lijve heeft ondervonden, de scheten en boeren die hun remsporen via de computer naar den volke verspreiden, kan toch enig begrip voor het ouderwetse schrijfproces opbrengen, al zijn braaksels en allerlei vormen van reflux ook daar vaak wel eens aanwezig wanneer de dol gedraaide vriend of vriendin zo nodig moet.

Maar schrijven met de pen geeft uiteraard de mogelijkheid om je denken te vertragen, om één of twee versies te maken, om te schrappen, om in te korten, om je ‘vergeefsheid’ met waardigheid en stijl tot dat sprankeltje hoop en vonkje liefde te bekeren.

Uit de voortreffelijke inleiding van ‘Briefwisseling’ (Volker Michels) citeer ik een fragmentje uit Thomas Mann’s brief wanneer Hesse zijn 75ste verjaardag viert:

‘Ga niet voor mij dood! In de eerste plaats zou het wijsneuzig zijn, want ik ben “het eerst aan de beurt”. En dan: ik zou u in alle verwarring vreselijk missen.’

Waarop Hesse antwoord:

‘Zou u, vriend voor mij “het tijdelijke zegenen” (een mooi woord dat op de keper beschouwd niets anders doet dan het vergankelijke prijzen), dan zou ik gewoon heel bedroef worden.’

Zoveel eenvoud en schoonheid heeft papier nodig.

Lieve Vriendin,

De postkaart.
Groeten uit.

Je zult ze ver moeten gaan zoeken: groeten uit Oostende, dat kan nog, maar groeten uit Muizen of Erembodgem, ik denk niet dat ze nog in de handel te vinden zijn, tenzij in de verzameling van doorwinterde postkaartkenners.

Het waren de eerste bewijzen van degenen die ‘de stam’ verlieten en hun stambewoners met een postkaart daarvan een bewijs leverden.
Als je naar de wandelaars kijkt op de bijgevoegde kaart dan weet je dat ze uit diverse steden en dorpen komen, dat ze flaneren als een nieuwe stam: vakantiegangers aan zee.

Met enige tederheid kijken we naar de heren met strohoed en de dames met (ingekleurde) zomerjurken tot op de grond.
Ik weet nog dat jij ooit een televisiedocumentaire hebt gemaakt waarin postkaarten de hoofdrol speelden.

We hielden de postkaarten bij.
Op regendagen reisden we met ooms en tantes, met nichten en neven terug naar die verstarde blik op Knokke-Heist, wisten we opnieuw dat tante Henriette voor ons gebeden had en dat nog wel aan de voeten van onze-lieve-vrouw, bezochten we de Eifeltoren met nonkel Mon en luierden we in Cannes waar tante Julia en aanhang op doorreis was geweest.

Postkaarten doen me dus altijd aan regen op de ramen denken.
Net zoals knopen.
Want samen met de schoendoos postkaarten diende de ovomaltine doos gevuld met knopen om weg te vluchten van het gure weer buiten.

Met de knopen maakte ik dan een denkbeeldige landkaart waarin de personages uit de postkaarten als acteurs fungeerden.
Zo waren postkaarten met flaneerders een dankbare inspiratie, want je had de keuze uit de totaal onbekende heren en dames, de kinderen, de neergezegen wandelaars, de ijsjesverkopers of strandstoelverhuurders.

Maar dat waren zeldzame kaarten want de meeste postkaarten leken wel om vijf uur ’s morgens gefotografeerd, er was immers geen levende ziel op te bekennen.

Rond nieuwejaar stroomden de kaarten toe met wensen voor een zalig kerstfeest (vrolijk kerstfeest, dat was te heidens vond mijn moeder) en vooral voor een gelukkig nieuwjaar.

Hierop verscheen de wereld in dikke sneeuwdekens gehuld, sledes, klokken, kerktorens, sprookjeskinderen, linten en pakjes, het jaar dat eraan zat te komen of net begonnen was, paste helemaal in disneyland.

Als ik op 1 januari buitenkwam, vond ik niets terug van al die zoete beelden.
De straat uit 1953 was nog steeds dezelfde straat als die van gisteren, oudejaar 1952.
Er kwam geen arreslee om de hoek van de Draaiboomstraat, geen herdertjes of koningen die terugkwamen van de stal met de heiland, alleen zatte Rik, net zo dronken als op de feestdagen van 1952, maar hij wenste je tenminste een zalig en gelukkig nieuwjaar.

Neen, dan maar terug naar groeten uit Kasterlee of controleren of de wandelaars op de dijk intussen al één millimeter gevorderd waren.
Dat waren ze niet.
Ook de processie in Scherpenheuvel bleef voor altijd ter plekke, de toevallige bezoekers kwamen nooit meer thuis, ze huisden in mijn schoendoos.

Als ik mijn bedje lag, kon ik wel met de postkaartbewoners praten, ook al bezochten ze Berlijn of leunden ze uit hun Volemdamse huisjes in hun typische klederdracht.

Toen ik zelf aan de zee was, keek ik aandachtig rond of er nergens een fotograaf me stiekm bij de wandelaars gevangen nam.
Ik wilde niet als eeuwige jongen in een vreemde schoendoos terechtkomen.

Juffen op school
kinderen thuis

Grootkind en kleinouders
poppen delen bevelen uit
frazelen
zinnetjes tegen elkaar.

de enige déjà vu
die lang mag duren.

Opi, heb jij je huiswerk al gemaakt?

Mijn moeder
kijkt als meisje met de pop
vanuit de eeuwen der eeuwen
op ons neer.

Naadloos
lopen al die mooie meisjes
in elkander over.

Hun poppen
voor elkander ingeruild.

Studiedag op school, dus kleinkind over de vloer.
Daarvoor mag alle filosofie even wijken.
Ze huppelt immers in levende lijve hier rond.