Odense, Denemarken was de geboorteplaats van Hans Andersen -inderdaad een verre verwant van de sprookjesschrijver. Het jaar: 1857. Om verwarring te voorkomen met zijn vriend Laurits Andersen Ring, nam hij, net als Ring, de naam van zijn geboorteplaats aan, Brendekilde. Het lijkt er vredig, bijna hemels zoals de sfeer die uit zijn herfstwoud straalt.
Kom je op een dag voor zijn meest beroemde doek ‘Afgemat’ (207 cm x 270 cm) te staan word je in één ruk teruggeslingerd naar de bitterste armoede en uitbuiting in het nu erg progressieve Denemarken. Je kunt er niet naast kijken, levensgroot is het. En je hoort de vrouw schreeuwen.
Deze schreeuw brengt je dadelijk naar het werk van de Noor Edvard Munch. Een toeval?

Edvard Munch had enkele goede Deense vrienden en bezocht vaak Kopenhagen. Een van zijn beste vrienden was de schilder en ontwerper Johan Rohde.

In zijn gezelschap bezocht hij de grote tentoonstelling van Noordse Schilders in Kopenhagen in 1888 waar de Deense schilder Brendekilde vertegenwoordigd was met vijf schilderijen waaronder het vrij grote impressionistische ‘Lente’ (Forar), een bos met anemonen en een jong koppel,gemonteerd in een impressieve arts and crafts lijst.
Munch was er met twee schilderijen aanwezig.

Munch was in een naturalistische-impressionistische periode en hij moet zeker de indrukwekkende grote doeken van Brendekilde gezien hebben.
In 1889 was Brendekilde in Parijs met het grote doek ‘Uitgeput’ en drie andere werken. Van Munch hing er één doek.
Edvard Munch leefde toen in Parijs en bezocht verschillende malen de Wereldtentoonstelling. Ook Brendekilde deed dat.
De schilderijen van beide schilders hingen in hetzelfde gebouw, op de eerste verdieping van het ‘Palais des Beaux Arts’.
‘Afgemat’ hing in de zaal ‘Denmark’ en Munch’s schilderij ‘Morgend’ in de ‘Norway’ zaal. Dezelfde ingang leidde naar deze twee zalen. Er was geen deur tussen hen. Dus Munch kon niet naast ‘Afgemat’ kijken, het monumentale werk met ‘de schreeuw’ in het centrum. (‘Afgemat’ kreeg zelfs een zilveren medaille.)

Munch was levenslang bang van de dood. Zijn moeder stierf in 1868, zijn zus in 1877 en zijn vader in november 1889, dezelfde tijd toen ‘Afgemat’ met de dode man en schreeuwende vrouw in Kopenhagen werd tentoongesteld.
Munch heeft dus het schilderij een of tweemaal gezien, ook op gedrukte copies en besprak het met zijn vriend Johan Rohde in Denemarken.

‘Afgemat’werd in 1890 in Kopenhagen tentoongesteld, en het is niet zeker dat Munch de tentoonstelling bezocht. In 1891 stelde hij het werk in München tentoon samen met één van zijn winterlandschappen. Hij kreeg er een gouden medaille voor. Munch had 3 schildrijen in deze tentoonstelling en waarschijnlijk heeft hij ‘Afgemat’ toen gezien.
‘Schreeuwen’ waren sinds de renaissance -waar ze toen wellicht bij mythologische wezens hoorden- geen vertrouwd onderwerp voor schilderijen

According to the theories of G.E. Lessing and Arthur Schopenhauer the reasons for this is partly aesthetical, i.d. it is not beautiful and partly illogical as you cannot hear the scream, i.d. the sound is a most important part of a scream.
Brendekilde´s scream seems to be the first scream of a living person mentioned by name in the history of painting. It depicts a living person´s reaction to a state of society. The names of both models are well known and they were wife and husband. In 1889-91 (probably 1889) Munch made a preliminary sketch for the scream – “ Mann som går langs en vei” – with a lonely old worn out man walking with a stick alone in a road in a flat Danish landscape with trees in the background, reminding one very much of Worn Out.

One can also compare it with the preliminary study to Worn Out. This preliminary study is Stensamlere or Stone Collectors, painted between 1883-1887.

On Stone Collectors you see three persons and an old man standing between furrows similar to the road lines in Munch´s sketch.

Four years passed after the painting of Worn Out (1889) before Munch painted his world famous The Scream (“Skrik”) in 1893. Munch had many strange explanations of the background for The Scream.

Studies of letters, notes and sketches by Munch do not give much information concerning other artists. To art historians and Munch specialists this research and theory is totally new. Munch was from the beginning inspired by Brendekilde´s original scream in Worn Out, which he transformed into his symbolistic scream of desperation, alienation and anxiety in the new state of society. It is probably a self-portrait. There is a direct line from Munch´s Scream to the well-known screams later in the 19. century (Pablo Picasso, Francis Bacon, Asger Jorn, Andy Warhol etc.). In 2007 Max Ginsburg painted War Pieta, which reminds one of Worn Out. (Wikipedia)

Het is niet stiller geworden in deze tijd.
Misschien is de schreeuw op doek vervangen door digitaal rumoer.
Maar de doeken uit 1889-1893 zijn nog steeds hoorbaar. Oorverdovend.