Ook dit is Courbet, en zijn standpunt is duidelijk: de kant van het gevangen, lijdende dier is zijn kant.

Hier geen Diana, godin van de jacht, niet de ‘edele’ strijd van mens tegen dier, geen spannend jachtavontuur, hier gewoon: de vernedering, het machtsmisbruik.

Je zou kunnen zeggen, dit is een schilderij zoals Proudhon het bedoelt, maar de Franse filosoof zoekt het verder, hij kent de enige kreatieve kracht toe aan het volk, aan de massa, la foule.

En Zola repliceert daarop:

‘D’ailleurs, il est franc. “Qu’est-ce qu’un grand homme? demande-t-il. Y a-t-il des grands hommes ? Peut-on admettre, dans les principes de la Révolution française et dans une république fondée sur le droit de l’homme, qu’il en existe ?” Ces paroles sont graves, toutes ridicules qu’elles paraissent. Vous qui rêvez de liberté, ne nous laisserez-vous pas la liberté de l’intelligence ? Il dit plus loin, dans une note : “Dix mille citoyens qui ont appris le dessin forment une puissance de collectivité artistique, une force d’idées, une énergie d’idéal bien supérieure à celle d’un individu, et qui, trouvant un jour son expression, dépassera le chef-d’oeuvre.” C’est pourquoi, selon Proudhon, le Moyen Age, en fait d’art, l’a emporté sur la Renaissance. Les grands hommes n’existant pas, le grand homme est la foule. Je vous avoue que je ne sais plus ce que l’on veut de moi, artiste, et que je préfère coudre des souliers. Enfin, le publiciste, las de tourner, lâche toute sa pensée. Il s’écrie : “Plût à Dieu que Luther ait exterminé les Raphaël, les Michel-Ange et tous leurs émules, tous ces ornementateurs de palais et d’églises.” D’ailleurs, l’aveu est encore plus complet, lorsqu’il dit : “L’art ne peut rien directement pour notre progrès ; la tendance est à nous passer de lui.” Eh bien ! j’aime mieux cela ; passez-vous-en et n’en parlons plus. Mais ne venez pas déclamer orgueilleusement : “Je parviens à jeter les fondements d’une critique d’art rationnelle et sérieuse”, lorsque vous marchez en pleine erreur.’

En laat dat even duidelijk zijn, temperament is hem voorwaar mee te geven, maar zijn respect voor de massa is zachtjes gezegd twijfelachtig, de kreatieve kracht van het volk blijkt hem voorwaar bij het kreatieve haar gegrepen.

Dit is zijn beeld van ‘le sommeil’, de slaap.

Menig Frans en ander mannenhart is bij deze ‘sommeil’ vlugger gaan kloppen, en nu het beeld als affiche voor de grote Courbet tentoonstelling diende, waren er nog steeds ‘zuiveren-van hart’ die het wilde weren.

Maar dit IS Courbet.
Misschien dat het beeld niet dadelijk dient tot ‘progrès’ van het volk, maar net zoals in het vandaag gepubliceerde scholenrapport blijft de vraag: wat is vooruitgang, meneer?
Is het de kracht om punten te behalen, leerstof te assimileren, of heeft het toch iets met de persoonlijkheid te maken waarin creativiteit een moeilijk te ‘be-punten’ onderdeel zal vormen?

De schoonheid van deze lichamen, deze lijven, deze ineengestrengelde schoonheid waarin de slaap meteen samenvalt met de droom.
Dit is ‘liberté’ van de bigotterie’, de schijnheiligheid waaraan wij deze dagen ook nog ten zeerste lijden.

We hebben het in onze gesprekken via het net al gehad over ‘het numineuze’, de kracht van ‘de klik’, en deze beelden kunnen zo’n klik veroorzaken, kunnen je laten beseffen dat schaamte niet is aangeboren maar door de begijnencultuur is aangeleerd.

Ik heb het altijd een beeld van ultieme schoonheid gevonden, een ‘aanraking’ die je tot op je eigen zielenhuid kunt voelen.

‘Mille années de peinture, de peinture faite dans votre goût, ne vaudraient pas une de ces pensées que la plume écrit nettement et que l’intelligence retient à jamais, telles que : “Connais-toi toi-même”, “Aimez-vous les uns les autres”, etc. Comment ! vous avez l’écriture, vous avez la parole, vous pouvez dire tout ce que vous voulez, et vous allez vous adresser à l’art des lignes et des couleurs pour enseigner et instruire. Eh ! par pitié, rappelez-vous que nous ne sommes pas tout raison. Si vous êtes pratique, laissez au philosophe le droit de nous donner des leçons, laissez au peintre le droit de nous donner des émotions. Je ne crois pas que vous deviez exiger de l’artiste qu’il enseigne, et, en tout cas, je nie formellement l’action d’un tableau sur les moeurs de la foule.

Daarom ook nog dit mooie beeld dat hij ‘eeuwigheid’ als titel meegaf, om het ‘vleselijke’ met het tremendum te verbinden.

En nu zijn we dichter bij het numineuze dan we vermoeden.
De combinatie van water, land en wolken, de schakeringen van dit doek, hebben me net zo diep aangegrepen als de prachtige slaap en de lijdende vos in de klem.

Meer dan woorden vertellen ze over de diepe verbanden die er zijn, lossen ze tegenstellingen op, helen ze de pijnen en angsten waaraan wij lijden.

‘Mon Courbet, à moi, est simplement une personnalité. Le peintre a commencé par imiter les Flamands et certains maîtres de la Renaissance. Mais sa nature se révoltait et il se sentait entraîné par toute sa chair – par toute sa chair, entendez-vous – vers le monde matériel qui l’entourait, les femmes grasses et les hommes puissants, les campagnes plantureuses et largement fécondes. Trapu et vigoureux, il avait l’âpre désir de serrer entre ses bras la nature vraie ; il voulait peindre en pleine viande et en plein terreau.’

En ik zou het niet mooier kunnen zeggen.
Zola schreef het met een zekere woede, met een zekere ‘handen-af’ en misschien moeten ministers van cultuur zich maar met fitheidstestjes bezighouden zo lang ze niet dit numineuze kunnen smaken, deze persoonlijkheden als unieke mensen te ervaren.

Een beetje rock and roll in de kunst?
Niet in de muziek alleen, maar in het zich verzetten tegen de cultuur van de volkstribunen die volop opgeld maakt.
Volk, wees op je hoede, er wordt volop naar je mond gepraat.
Let op voor degenen die beweren dat ze zeggen wat jij denkt, want ze misprijzen je; werkelijke politici zetten het volk aan zelf te spreken, en luisteren zal dan ook weer een kunst zijn.

En als we ontdekken dat de verzameling ‘volk’ vooral bestaat uit een groot aantal verschillende mensen zullen we egalité en liberté verzoenen in de wetenschap dat gelijkheid niet in Procrustes bed plaatsvindt, maar in het wonderlijke spel elkaar aan te vullen.
Een schone liberté!

Amen, vanuit New York.

---