From the other side of the moon
a lonely child
a melancholy baby

Bevrijding
of onderduiken

an american-belgium boy
een joods-katholiek meisje.

O, o, o
de grote mixing bowl van de oorlog.

Moeder Courage
zaait haar wezen
over heel Europa uit.

Het vruchtbare slagveld
slokt de ouders op
Melancholy baby’s
voorvaderen
van een verenigd Europa toch?

Niet terug naar de States of Polen,
Een andere taal,
een andere godsdienst.
ja zelfs pa en ma
bien importé, ochottekes toch, zo’n dutske.

Op de puinhopen
hebben wij gespeeld.

Onze taal verloren
onze gebeden vernietigd
onze ouders vergast of ingevoerd uit den vreemde.

Jaja, wij zijn de melancholy baby’s
van Europa,
de moederkloeken van het nieuwe kippennest.

Tjiep-tjiep
klinkt in alle talen hetzelfde.

En onze eieren
zijn bruin-zwart
of helder wit
ze smaken nog naar het getho
of hebben een kauwgum-geur.

Feuertrunken.

En die rare roep op een vaderland,
veertig jaar door de woestijn, Auschwitz als wisselmunt, farmers uit Ohio,
de heldendood ontlopen
maar een vrouw der lage landen
als geschenk voor zoveel geluk.

De pampas bewoond door soldatenvolk uit het duizendjarig rijk,
hun kinderen luisteren ademloos
naar de mislopen kans een Europese god te zijn.

De kreupele kinderen van dit continent,
door vaderlijke dromen ontheemd,
eens de plooien
worden glad gestreken.

Singing in the rain,

Jam mich aroem,
chwalje mich doerch –
oen dernoch,
chotsj doe zamdst mich awek,
blaibt main oier a moesjl,
woe es doenert zikorn,
woe es perlt dain kol.

(Omzee mij,
doorgolf mij –
en dan,
ook al zand je mij weg,
blijft mijn oor een schelp
waar herinnering trommelt,
waar parelt je stem.)

Of uit het Arabisch
de liefde voor mooie jongens
met de schoonheid van de opkomende zon
vergelijken
elke morgenstond
maakt de horizon zelf
onzichtbaar.

Offer ons niet,
roepen ze
offer ons niet aan de goden
van geld en gewin

we willen hoe dan ook
voor de vreemde liefde leven.

En de engelenkoren
krijsen
amen, amen, amen.

PSALM MET UKELELE-BEGELEIDING

O, my melancholy baby, my sweet little baby,
zong mijn moeder toen de vliegende bommen
fluitend hun doel misten en de melancholy
baby’s en aanverwanten met aarde en bakstenen versmolten.

O, my melancholy baby

Mijn vader, een verwoed ukelele-speler, tokkelde
boven het geraas van instortende gebouwen en zag
tot zijn verbazing hoe zijn baby zachtjes het hoofd bewoog
en zijn negro-lippen tuitte om het refrein te fluiten.

O, my melancholy baby

So jung und ganz entartet, Uns’rer beiden Schatten
Sah’n wie einer aus. ausgebompte Mutti, unser Fatti
kon na de inslag in elke ukelele een laatste rustplaats vinden,
weil die Mutti in meiner Schatte für immer Schatte war.

O, my melancholy baby

Het fluiten in mijn oren en het jachtig tokkelen
op de ukelele terwijl mijn moeder ‘o, my melancholy baby’ zong
was het laatste dat ik hoorde, voor eeuwig doof,
een kleine prijs volgens de directrice van het weeshuis om de hoek.

O, my melancholy baby

Een kleine prijs om te mogen overleven en eeuwig ukelele
achter mijn dode trommelvliezen gevangen te houden,
daar liggen ze, tussen hamer en aambeeld, mijn vaak vertelde ouders
heel kleintjes wonen ze in mijn nuttelze gehoorgang, zingend:

O, my melancholy baby

Come to me my melancholy baby
Cuddle up and don’t be blue

Op mijn zachtste gehoorloze voeten, mama
kom ik jullie bezoeken, thuis in mijn gehoorgang
Leg je ukelele weg, papa, en speel trompet in mijn oor,
terwijl mama de eerste stappen van de foxtrot zet.

Smile my honey dear while I kiss away each tear
or else I shall be melancholy too

Oorspronkelijkheid.

Waar?
Waar beginnen ze?
Onze gedachten.

Waar hangen wij
onze zogenaamde
oorspronkelijkheid
aan op?

Ik besta door het beeld dat de anderen van mij hebben gevormd.
Onze geest is krachtig.
En zwak.

In hoeverre kan ik mijn denk-en voelvermogen losmaken van de overlevingsdrang der genen?

Waarom zijn we zo beïnvloedbaar?
Ook een kwestie van overleven, meneer.

Er was een mens die zichzelf wilde uitvinden.
Op zijn sterfbed vroeg de dood hoever hij stond met zijn uitvinding.
Heb je haast, vroeg de uitvinder.
Het is een kwestie van tijd, dat is juist, antwoordde de dood.
Geef me nog enkele dagen, ik ben er bijna.
Vandaag ben je er geweest, zei de dood ongeduldig.

Jij hebt geen hart, dood.
Dat heb je goed opgemerkt, uitvinder. De dood heeft inderdaad geen hart, want met een hart zou ik ziek worden van medelijden of smelten van jaloezie.

Toen begreep de man dat hij ook al jaren dood was terwijl hij het leven wilde uitvinden.
Groen van zelf-medelijden.
Rood van jaloezie.

Terwijl hij zichzelf wilde uitvinden, liepen de kinderen in de regen.
Ze zongen en sprongen in de plassen.

Zoals alle gestorven kinderen dat voor hen hadden gedaan.

Terwijl hij zichzelf wilde uitvinden, jankten de krolse katers en besprongen ze de katinnen.

Zoals generaties katten dat hadden gedaan.

Terwijl hij zichzelf wilde uitvinden, rook het naar spek en eieren.
Haastte de mist zich langzaam tussen de bomen.
En schreef de dood: alles is al gebeurd op de nog natte straatstenen.

Maar een jongen veegde ‘is’ en ‘al’ weg, en veranderde slimmetjes de d van gebeurd in t.

Toen begreep de man het.
Wat zegt hij, vroegen zijn kinderen rond zijn sterfbed.
Alles gebeurt, zei zijn vriendin, ik denk dat hij eindelijk zichzelf heeft uitgevonden.

En dat schreef ze op zijn grafsteen:
Mijn vriend rust hier.
Alles gebeurt, waren zijn laatste woorden.

Dit is de hal van het radiogebouw in Berlijn.
Masurenallee.

Duitse art deco toen de radio nog jong en sterk was.
Jarenlang ook mijn thuis geweest, hoorspelen, prix Futura.

Toen jij me deze foto stuurde, enkele maanden geleden, kwam en de vreugdevolle herinnering en de pijnlijke tegelijkertijd naar boven.

De vreugdevolle, omdat ik er in 1979 voor de eerste keer mijn werk kon laten horen: de landschapsfotograaf, een klanklandschap waarin het zien en het niet zien centraal stonden. (in feite: het horen en het niet horen, maar dat valt meestal samen met het zien, en zien dan in de betekenis van het meegemaakt hebben, het gezien hebben.)

Het werd een deur naar vele reizen naar Europese radiostations om daar mijn werk te kunnen hertalen.

Radio is zien.
In tegenstelling met wat sommigen denken.
Deze activiteit is niet aan de televisie voorbehouden.
In het oor ontstaan de landschappen, breken de beelden open die het oog nooit kan waarnemen.

Dat wist ook die kleine man in Hitlers dienst wiens broer nochthans hoofd was van de Duitse psycho-analytici.
Goebbels.

Vanaf het eerste moment dat ik dit gebouw in de Masurenallee binnenkwam, stond die aanwezigheid van de minister van propaganda me klaar voor de ogen van de binnenkant.

Ik ben in 1944 geboren, één jaar en enkele maanden voor de zelfmoord van deze figuur die in zijn dood ook vrouw en kinderen meenam.

Maar zoals ik dat wel meer heb met ruimtes, voelde ik heel duidelijk de aanwezigheid van die bruine landschapsfotograaf.
Masurenallee.
Zijn betoverend getater riep een duizendjarig rijk op, en wij hebben mooi praten, maar die het toen gehoord hebben doen er vaak het zwijgen toe, niet alleen door de dood, maar de overlevenden weten dat niemand die magie-van-het- propaganda-dwergje ooit zal kunnen rationaliseren.

Zo zagen plaats en gebouw er toen uit, toen ik nog niet kon zien, laat staan horen, tenzij de woorden van een Canadese soldaat die mij als peuter per sé een reep chocolade wilde cadeau doen, reep die ik vol afschuw wegwierp omdat ik nog nooit dergelijke smaak had geproefd in mijn kort leventje.

Het gebouw helemaal links is vervangen door een protserig televisiegebouw dat vooral de propagandamachine van het kapitalisme moest zijn, Sender Freies Berlin, en dat was een duidelijke betonnen vinger tegen het nabije communistische Oost-Berlijn.

Net zoals de KDW, das Kaufhaus des Westens een overvloed aan luxe etaleerde tegenover de schromelijke armoede van het Oosten.

Paradijzen, of ze nu Westelijk of Oostelijk georiënteerd zijn, ze steken telkens weer de kop op alsof er nooit een slang is geweest die je sissend tot appeleten aanzette.

En dat deed ze, onderandere bij monde van die kleine welsprekende die het geroep van zijn baas vertaalde in handige one liners (willen jullie de totale oorlog?), hij zou een uitstekende RTL-medewerker zijn geweest.

Telkens weer ik tussen 1979 en 1998 dat radio-gebouw binnenkwam had ik af te rekenen met de macht van het woord, met de magie van Goebbels die honderduizenden de dood heeft ingejaagd.

En toen er bij de opening van een prix Futura de welbepraakte voorzitter van het gebeuren vuurwerk liet afsteken in dat gebouw, kromp mijn ziel samen, zag ik duidelijk de lange nazi-vlaggen die er hebben gehangen, en ben ik weg gevlucht bij zoveel ongevoeligheid voor het verleden.

Gevaarlijker dan elke zelfmoord-terrorist, dan elk atoomwapen, is het woord.
De logos.

En het woord is vlees geworden.
En wij schieten het elke dag in flarden.

De mooie schaal staat er al een paar jaar mooi te wezen, de porseleinen schaal gemaakt door Kuno Steinmann einde 19de eeuw.

Dat is een mededeling.
De schaal met de meiklokjes aan de binnen- en de buitenkant komt dus uit het vroegere Tiefenfurt, toen nog Duits Silezië dat nu Parowa heet, Pools dus.

Als ik aan Silezië denk dan heb ik de Koerden voor ogen.
Silezië is net zo uiteengetrokken, was Pools, Duits, Tjechisch, een provincie onder Frederik de Grote, met uitzondering van het Oostenrijkse Silezië.

Een rijk gebied dat blijkt uit de ‘belangstelling’ voor deze streek doorheen de geschiedenis.

Zestig procent van de bevolking van Opper-Silezië wilde na de eerste wereldoorlog Duits blijven, de gealieerden beslisten dat het Pools zou zijn, nog een steen des aanstoots voor die mislukte schilder uit Linz.

Midden 19de eeuw was vader Steinmann al bezig met porselein, maar voornamelijk als decorateur.
Rond 1868 stichtte hij een heuse porseleinproductie, en hij was in Tiefenfurt niet de enige want er was gezelschap van Leber & Son en Karl Hans Tuppack.

Leber, Steinmann, het klinkt inderdaad Joods in de oren, en het was dan ook niet verwonderlijk dat de Steinmannen na eerst gewoon huishoud-porselein te hebben gemaakt zich gingen toeleggen op luxe-producten voor de export.

Zo heb ik deze mooie schaal in de USA aangetroffen, met in het merkje duidelijk de vermelding ‘GERMANY’ wat de export-bedoeling nog maar eens verduidelijkte.

De schaal is al een mix van handenarbeid en seriewerk.
Zo worden de lilakleurige bovenpatronen als een soort stencil aangebracht waarop dan de meiklokjes mooi contrasteren.

Ook de glanstechniek is (was) nieuw.
Rond de eeuwwisseling begon er nogal wat Japans porselein op de westerse markten te verschijnen, degelijk en…zeer goedkoop voor die tijd.

De Japanners pasten die aparte ‘luster’ behandeling op thee-en koffiesets toe, met het idee daarmee de Westerse markten te bekoren terwijl het nu net die markten waren die het procedé overnamen denkende dat daardoor het ‘japanse’ karakter van hun eigen producten duidelijk werd.

Gekke kruisbestuiving, inderdaad.

Ook de gouden randen, onderaan en boven waren een procedé dat zich dan weer van het westen naar het oosten verspreidde, en Steinmann was in die techniek een echte uitblinker, om in de sectoriële taal te blijven.

Verzamelaars zoeken net zoals gelovigen naar ‘deskundigen’, hogepriesters.
Die publiceren dan of een stuk al dan niet echt is, -er wordt inderdaad wat af-gefaket- ook in de “antieke” tijden van het porselein- en zo kwam ook Steinmann onder vuur te liggen.

Als ik me goed herinner ging het om het woordje ‘Silesia’ dat onder de ECHTE exportschalen moest staan , dus Silesien-zoals onder deze schaal- dat was namaak
Er zijn dus honderden stukken vernietigd omdat die zogezegd ‘fake’ waren.
Kijk je echter in de boeken waar de patenten werden ingeschreven dan merk je dat die zogenaamde foute benamingen er allemaal letterlijk in beschreven staan.

Daarom, als je iets moois vindt, dan is het leuk om de geschiedenis te kennen, maar jij bent het die een mooi voorwerp moet beminnen, en het is jouw liefde die het betekenis geeft, tenzij je het als investering denkt te gaan gebruiken. (niet doen, een goede raad van Christie’s)

Steinmann’s naam zou hem in de jaren dertig van de 20ste eeuw nog parten spelen.
Zijn atelier hield officieel op in 1938, maar nieuw bronnenmateriaal doet ons vermoeden dat hij al in 1932 gedwongen werd zijn fabriek aan de nazi’s te verkopen, die lustig onder Steinmann’s naam nog zes jaar porselein produceerden.

En de meiklokjes bleven eeuwig bloeien.

Een binnenkijkje in een hedendaags Amerikaanse huiskamer.

Ik verwonderde mij nog om de houten tafel en stoelen, want in doorkijk-woningen of – appartementen (doorzonhuizen, een term uit de 80-tiger jaren) was de trend metaal en glas tot in de 21ste eeuw doorgedrongen.

De helderheid des geestes.

Ik besef dat het een verkeerde genitief is, maar ik gebruik met opzet de vrouwelijke kant omdat in mijn zeer persoonlijke opvattingen ‘de geest’ zeer vrouwelijk is.

Design en vrouwelijkheid, ai, ai, ik dacht dat design meer een mannelijke verzuchting was.
Mannen bevestigen graag hun rechtaan-rechtdoor, hun zin voor wat je ziet, heb je , en design interieurs zijn een uitstekende omgeving voor de heldere geest, zeggen zij.

Men durft daarbij wel eens naar het Oosten te wijzen.
De vereenvoudiging.
De lege ruimte.

Natuurlijk is er niet veel ruimte in de grootstad.
Kasten zijn dus al vaak uit den boze, en er worden allerlei dingen op de grond gezet, ook omdat ramen vrij moeten blijven.

Kijk maar op de foto, de boeken staan verweesd op de grond bij het raam.

De bewoning van de huiselijke ruimte strekt zich in het beste geval uit na 18u, en dat wil zeggen dat kinderen even later in bed horen te liggen en volwassenen hun huiswerk nog moeten maken.
Niet dat van de kinderen, maar die dingen van ‘ik doe dat thuis wel even verder,’ een uitspraak waarvan je pas de draagwijdte op het moment van uitvoering ervaart.

Dat de boerenzoon in de vaderlijke klompensporen liep, was vaak een economisch fatum, net zoals de fabriek of de mijn een familiale waarborg werd.

Dat in mijn rococo-ruimte waarin ik deze bijdrage schrijf, de mooie muziek van Dario Castello of Antonio Pandolfo Mealli of Marco Uccelini weerklonk (ik citeer hun namen omdat ze ook als muziek zijn!) en zij hun blokfluit serenades en canzones ter meerdere eer van de maecenas lieten klinken, is al in ons historisch geheugen verankerd.

Maar als ik naar de foto hiernaast kijk en vader en kinderen met de cello bezigzie, dan mis ik uiteraard de zojuist geciteerde ruimte.
Hier worden de genen in ‘de helderheid’ (de ‘kaalheid’ meesmuilen velen onder ons) verder ontwikkeld.

De basso continuo werkt met electriciteit, en over de acoustiek durf ik mij niet uitspreken waar ik hier elk ogenblik Simons septet zie binnenkomen om vroeg middeleeuwse muziek te debiteren.

Hier is het 18de eeuwse behangpapier in eer hersteld en kwetteren bont gevleugelden tussen takken en grote bloemen terwijl bij mijn Amerikaanse vrienden de omgeving van de stad hun natuurlijk behangpapier vormt.

De kleine Wolfgang en Nannerl, zijn zusje, in een New Yorkse uitvoering, en waarschijnlijk zonder de dwingende vaderlijke training, althans dat lees ik in het beeld van de geknielde vader met zijn intens werkende jochies.

En daar ben ik dan bij mijn standpunt: de helderheid van de geest, zijn waaien-waar-hij-wil is niet dadelijk afhankelijk van de omgeving.
Hij vertrekt vanuit de liefde voor de schoonheid en hij blaast zijn adem in het doorzon-appartement als in mijn geklasseerde salons.

Je mag als spektakel de kleine Wolfgang blinddoeken, in zijn kopje is de helderheid blind ziende, zoals alle wijzen blind voor de wereld zijn om in de diepte te schouwen.

Mevrouw Clinton zou dus beter nu en dan haar hertenogen sluiten, het innerlijke theater kan haar net zo diep inspireren.
Maar stel je voor: een presidentskandidate die aan filosofie zou doen!
Spelen maar, jochies!