De leermeester.
Carolus Duran.
Hoe dubbelzinnig ook de verhouding tegenover de leermeester is -tussen vadermoord en intense bewondering- toch kun je niet ontkennen dat John Singer Sargent heel veel te danken had aan zijn leermeester, Carolus Duran, een mooie verschijning zoals hij door de leerling later werd geportretteerd.

Het atelier van Duran was zoals de meeste schildersateliers in die tijd, gratis.
Elke dinsdag en vrijdag kwam de meester langs en ging dan langs de verschillende schildersezels.
Zonder de leerling aan te spreken bekeek hij het doek, stak hij zijn hand uit waarin dan penseel, krijt of houtskool moest gestoken worden en bracht hij de nodige correcties of suggesties aan terwijl de anderen toekeken en zich dan met zijn allen naar de volgende schildersezel begaven.
Een van de nieuwelingen dacht dat Duran hem met de uitgestoken hand wilde feliciteren en schudde dus hartelijk de hand van de meester, een mooie anekdote.

Er waren ongeveer zo’n twintig, vijfentwintig studenten in zo’n atelier, in dit geval voor twee derde Engelsen en Amerikanen.
Bij de Engelsen was ook Robert Alan Mowbrey Stevenson, neef van de bekende schrijver Robert Louis Stevenson.
Einde van de tachtiger jaren schrijft hij over het atelier van Duran dat een aantal (vooral Engelse) studenten bang was hun oorspronkelijkheid te verliezen doordat hun leermeester hen dwong zijn technieken en zienswijzen te volgen.
Over Sargent zegt zij dat hij integendeel “..devoted himself to the routine of the studio without seeking to appear original.”

In Stevensons boek “Velasquez” wordt het duidelijk dat Durans leermeester deze Spaanse schilder was.
“Velasquez, Velasquez, Velasquez!” zei hij tegen de verzamelde studenten. “Bestudeer Velasquez zonder voorbehoud!”
En vandaar de reeds geciteerde les: Express the maximum by means of the minimum.”

Hoe ging dat in de praktijk.
Daarvoor citeer ik opnieuw Stevenson:

“The places of masses were indicated with a rigger ( stok met tampon, denk ik) dipped in flowing pigment.
No preparation in colour or monochrome was allowed, but the main places of the face must be laid directly on the unprepared canvas with a broad brush.
These few surfaces …were painted quite broadly in even tones of flesh tint, and stood side by side like pieces of mosaic, without fusion of their adjecent edges.
No brushing of the edge of the hair into the face was permitted, no conventional bounding of eyes and features with lines that might deceive the student by their expression into the belief that false structure was thruthful…”

Iedere stap bracht dus een tonaliteit aan rond de oppervlakte van een contour en zo kwam de schilder het dichtst bij een zekere werkelijkheid van wat hij zag.
Onder invloed van Velasquez had Duran zijn waarnemingen op de meest delicate weerkaatsingen van het licht getraind.
Met aandacht voor de oppervlakte en niet voor de massa, het volume.
Hij had dus geen oog voor de klassieke schilderkunst die kleur en schaduwen van licht en donker bindt aan de substructuur van volledig gemodelleerde volumes.
Duran wilde alleen vertrekken vanuit enkele tonale schetsen, de architectuur van het schilderij opofferen aan de momentele invloeden van het licht en de vorm.
En die techniek maakte Sargent zich eigen.
Om enkele jaren de meester achter zich te laten zoals dat met een goede meester moet gebeuren.
Het is een slechte leermeester wiens leerling men altijd blijft.

Uit het hier bijgevoegde portret van Duran door Sargent spreekt waardering en zin voor details.