In onze dubbele moraal is het steeds weer de klant die de hoer creëert, maar ieder zinnig mens zal moeten toegeven dat de hoer op zoek is naar een klant(en).
Dit is weer zo’n attributiefout.
Vanuit onze ‘moraal’ kan de hoer niet bestaan en is ze in leven geroepen door de zondige verlangens van de medemens.
Een mooi staaltje van zelfbedrog.

De wetenschappelijke revolutie preekte het mechanicisme, ofwel het idee dat de kosmos een machine is.
Dat leidde tot een enorme groei van onze kennis, vooral op het gebied van de natuurwetenschappen.
Vroon zegt dat dit juist mogelijk was omdat ons brein die mogelijkheden al bezat.
Voor die ontwikkeling is echter een prijs betaald.
Het mechanicisme brengt mee dat men geen respect voor apparaten hoeft te hebben, en we leggen diezelfde houding aan de dag bij de medemens.

Vanuit het menselijk gedrag leert Vroon dat inzichten en kennis niet altijd tot verandering van gedrag bijdragen.
Blijkbaar is daar tijd voor nodig, en tijd in evolutieve termen is ‘lange’ tijd.

’Het gaat er niet om of wij overleven, maar wel of de aarde met ons een toekomst heeft.
De meeteenheid is thans de menselijke geest.
Een schepsel dat het van zijn milieu weet te ‘winnen’, vernietigt echter zichzelf.
De relatie tussen de mens en de natuur is sinds de ontwikkeling van de technologie steeds instabieler geworden.
We lopen het risico dat het systeem als geheel ten gronde gaat.
De mens is druk bezig de aarde te doden waaruit hij is voortgekomen.
Misschien neemt de aarde wraak, en zal zij zich van haar letale vergissing ontdoen.’

Nog zo-even hoorde ik op het nieuws de lof zingen van ons onderwijs dat in heel de wereld ten zeerste zou geacht en gewaardeerd worden.
Ik geef toe dat zijn toegankelijkheid en de toewijding van de vele betrokkenen meestal zeer groot zijn, maar tegelijkertijd worden er veel te weinig vragen over de inhoud van dit onderwijs gesteld en propageren wij in deze ‘wetenschappelijke” opleiding nog te veel het mechanicisme zonder de betrokkenen vragen te leren stellen.
Vragen naar onszelf, onze betrokkenheid, onze solidariteit, onze toekomst.

Misschien moet ik gewoon de laatste regels van Vroons boek overnemen:

’De wetenschappelijke revolutie en haar gevolgen lijken te worden samengevat in de laatste woorden die een rabbi spreekt bij een begrafenis:
“Probeer niet te begrijpen wat te moeilijk voor je is.
Probeer niet te ontdekken wat verborgen moet blijven.
Stof, ga terug in de aarde; geest ga terug naar de plaats waar je vandaan bent gekomen.’

Maar als we het dan niet moeten begrijpen kunnen alvast de eerste stappen worden gezet om wat we al wel begrijpen in vraag te stellen, om dat wat niet verborgen is, verder te ontdekken, en om bij onze terugkeer in die vele harten aanwezig te mogen blijven.

Piet Vroon citeert in zijn boek het werk van Ernest Becker, Amerikaans antropoloog en psychoanalyticus.
Van hem verscheen in het Nederlands in 1975 ‘De ontkenning van de dood’, Ambo, Baarn.
Zijn werk heeft veel indruk op mij gemaakt.
Helaas is het boek in een Venetiaans kanaal terecht gekomen na een mislukte kampeerpoging van vrienden die het als vakantielectuur hadden meegenomen.

De mens is in tweeën gespleten.
Hij heeft een besef van stralende bijzonderheid doordat hij majesteitelijk uitrijst boven de natuur, maar desondanks zakt hij een meter of zo terug in de aarde teneinde blind en stom weg te rotten en voor altijd te verdwijnen.
Het is een verschrikkelijk dilemma.
De lagere diersoorten wordt deze pijnlijke tegenstelling bespaard omdat zij een symbolische identiteit en het daarbij horende zelfbewustzijn missen.(…)

Zij leven in een wereld zonder tijd, als waren zij slechts een kloppende bloedsomloop in stom bestaan.(…)

Zij leven en verdwijnen met dezelfde gedachteloosheid: een paar minuten vrees, een paar seconden doodsangst, en alles is voorbij.
Maar een heel leven lang dromen en ook op de zonnigste dagen achtervolgd worden door het noodlot van de dood, dat is wel iets anders.’ (p 62)

Je zou met hem inderdaad kunnen afvragen, en Pascal doet dat ook, waarom niet iedereen krankzinnig wordt.
Wij zijn, en dat zou een citaat van Freud zijn, geboren tussen urine en faeces.
Het lichaam is onvolmaakt, het heeft dierlijke impulsen, het beheerst ons vaak, het gaat dood, het rot al tijdens ons leven weg.

We zijn god en worm tegelijkertijd.
Ik herinner me Beckers citaat: Een god met een anus.

Becker noemt de oplossing van dit dilemma het ’casa sui-project’ (casa sui:. de oorzaak van jezelf)
Dit is een verzameling van pogingen om de rauwe feiten niet te zien door je mooi te kleden, op te maken, te discussiëren over literatuur, een blog bij te houden, door politieke utopieën na te jagen, boeken te schrijven, godsdiensten te bedenken die vrijwel allemaal een betere toekomst na dit leven in het vooruitzicht stellen), enz.
We wapenen ons met een soort ‘karakter-harnas’, maar het zijn pogingen die gedoemd zijn om te mislukken.

Zo beschouwt Becker geestesziekten als een karikatuur van de gezondheid.
Depressieve mensen worden volgens hem door schuldgevoelens geteisterd.
Zij hebben als het ware liever schuld dan dat zij vrij zijn, verantwoordelijkheid dragen en het leven onder ogen zien.
De depressieve mens zuigt de aandacht weg uit zijn omgeving en vraagt om mededogen.
Dat geeft hem het gevoel van macht over de anderen, wat goed past in het casa sui-project.
Een schizofreen laat weer een andere variant zien.
Het lichaam (de worm) wordt als vreemd ervaren, als behorend aan iemand anders of iets anders.
Ook op die manier kan een mens proberen zich als het ware los te maken van het sterfelijke en het onvolkomen bestaan.

Beckers boek wordt vooraf gegaan door een interview.
Want de auteur was stervende (hij werd slechts 49) en in het interview moet hij getuigen met zijn eigen sterfelijkheid, een moedig lang gesprek waarin hij het uiteindelijke als een grote stroom ziet, het leven, waarin wij ons kunnen verloren gooien, waarin onze moed en lafheid, ons doen en laten weer verder stromen.

De vraag waarheen is weer een andere kwestie.
Teilhard de Chardin noemde de bestemming het punt omega, en menig godsdienstbeeld ziet deze aankomst als de eindtijd of het nirwana.

Maar de moed waarmee wij in deze tegenstelling moeten leven, vond ik terug bij een jong gestorven Kroatisch dichter Josip Pupacic:

Zonnig zal mijn graf zijn, stil
en vol van rijke gloed.
De oneindige ruimte waar stormen bedaren,
boven de klippen van thuis.

Ik zal niet verrijzen, waarom
ook zou ik beter leven dan ik al deed?
Wat mensen dood hebben genoemd
is voor mij de dood niet.

Ik zal mezelf in vele harten verspreiden,
en leven in menig leven.
Van hetgeen me nu donker lijkt,
zal alleen het mooie overleven.

De schilderijen zijn van Marie Becker-Pos, Ernests’ vrouw die nu in Vancouver leeft en werkt.

Onder invloed van Descartes die de geest als één geheel beschouwde is men lange tijd gaan geloven dat intelligentie één vermogen was, het vermogen om problemen op te lossen, afgekort g (general intelligence)

Wie dus goed is in het één is ook goed in het ander.
Problemen in het leven zijn veelvormig: rekenen, een vreemde taal leren, bladerdeeg bakken zonder oven, een computertaal leren, een sonate van Beethoven spelen, koffie zetten, vier carburateurs van een motorfiets synchroon afstellen, een weigeraar tijdens parachutespringen te lijf gaan, ruzie met de levenspartner beslechten, enz.
Niet iedereen is even goed of even slecht in dat alles.

Men heeft al te vaak intelligentie beschouwd als dat wat op de school wordt aangeleerd.
(Vroon zegt er fijntjes bij: behalve dan op de technische school en de huishoudschool)

In feite beschikt de mens over drie typen intelligentie, namelijk een vermogen tot het oplossen van analytische, van creatieve en van sociaal-emotionele problemen.

Zo kan iemand die op de middelbare school en eerste jaren van de universiteit erg goed is, toch mislukken omdat hij bij het opzetten van persoonlijke stellingen faalt bij gebrek aan creatieve vermogens daar waar hij altijd kon teren op zijn zeer goede analytisch kunnen.

Omgekeerd kan iemand die in het middelbaar telkens weer met de hakken over de sloot het haalt, zeer goed zijn bij het opzetten van experimenten in zijn verdere loopbaan.

Deze drie hoofdvormen hangen statistisch niet erg samen, kijk maar naar de niet bestaande correlatie tussen IQ en het succes binnen een beroep.

Ook de structuur van het analytisch intellect voldoet niet aan g.
Vroon noemt zeven verschillende intelligentiefactoren (zoals verbaal denken, numeriek denken, ruimtelijk inzicht)
Iemand noemt er zelfs 120!

Verstandelijke vermogens hebben dus een groot aantal mogelijke combinaties en opereren vaak los van elkaar.
Die meervoudigheid wordt in ons onderwijs nog steeds geweld aangedaan omdat men de opleiding steeds weer naar de 19de eeuwse analytische vermogens richt waarbij emotionele intelligentie en creativiteit in de kou blijven staan.

In onze taal hebben we zo maar eventjes 1200 woorden die met persoonlijkheidskenmerken of karaktertrekken te maken hebben.
Statische analyses laten zien dat je deze overvloed kunt terugbrengen tot 5-7 verzamelingen van begrippen.
Ons gedrag wordt in feite veel meer door situaties bepaald dan door interne karaktertrekken.
(denk even aan het experiment waarin een groep proefpersonen wordt verdeeld in bewakers en gevangenen, een experiment dat moest worden stopgezet wegens de ver doorgedreven wreedheid van de kandidaat-bewakers!)

Menselijk gedrag is vanuit karaktertrekken lang niet zo begrijpelijk en voorspelbaar als wij geneigd zijn te denken, zegt Vroon.
Veel van ons gedrag wordt bepaald door ‘de logica van de situatie’.
Als we mensen vragen een lijst met karakterkenmerken van elkaar op te maken dan zie je dat mensen die met elkaar in onmin leven elkaar veel meer negatieve eigenschappen toekennen, een duidelijk bewijs van een dubbele moraal.
De vijand is altijd slechter dan wijzelf.

Deze fenomenen worden bestudeerd in het kader van de attributietheorie, en een belangrijk begrip hier is de attributiefout

Deze fout heeft twee kanten.
Geven we een verklaring voor het gedrag van anderen dan wordt de situatie in het algemeen onderschat en de persoonlijkheid overschat.
Bij de beoordeling van ons eigen gedrag is dat net andersom.
Bij mislukkingen van onszelf wordt graag naar omstandigheden verwezen, en bij succes naar onze persoonlijkheid en in forse mate aanwezige intelligentie!

Kijk naar de politiek.
Als de regering een fout maakt, ligt dat aan de economische conjunctuur of de dreiging in het midden oosten, maar voor de oppositie is er duidelijk sprake van ‘een slechte ploeg’.
Na de verkiezingen zijn de rollen verwisseld en dezelfde mensen draaien plots een halve slag en geven dan dezelfde verklaringen.
Bij verlies worden niet de omstandigheden door de kiezer beoordeeld maar steeds de partij, een mooi voorbeeld van de attributiefout.

Dat mensen vaak door de situationeel druk handelen vergeten we al te vlug en de persoonlijkheid heeft meestal minder te betekenen dan wij veronderstellen.
Als wijzelf ons moeten rechtvaardigen hanteren we maar al te graag deze stelling: het was de schuld van Jan, het weer zat tegen, de computer viel uit.
Mijn persoonlijkheid heeft dan weer veel te weinig aandeel in mijn analyse.
Beoordeelt een andere persoon mij dat ervaart hij mij eerder tegen een wazige achtergrond en daardoor worden mijn karakterfouten en persoonlijkheidseigenschappen dan verantwoordelijk gesteld voor mijn falen.

Dat deze attributiefouten ook belangrijk zijn in de rechtspraak spreekt voor zichzelf, maar in regel worden ze steeds weer gemaakt omdat de samenhang tussen persoonlijkheid en omstandigheden nooit evenwichtig naar voren komen.
Feitelijkheden zoals men die in een wetboek van strafrecht vindt worden immers steeds losgekoppeld van persoonlijkheid en/of omstandigheden, naargelang het goed uit komt voor de ene of de andere partij.

De stelling van de gemeenschap die de rechter zou moeten verdedigen en/of beschermen ziet immers ook alleen maar die vage achtergrond waartegen een persoonlijkheid zich aftekent.

Maar dat is dan weer een ander verhaal!

De mooie poppen zijn van Akira en Larry Blount

Helemaal fraai wordt het als we zien hoe we met woorden en daden omgaan.
We denken dat we bijvoorbeeld door attitudes te veranderen ook ons gedrag kunnen veranderen.
Als je weet dat je door te roken longkanker kunt krijgen zou je denken dat je door die voorlichting zou gaan stoppen met roken.
Voorlichting blijkt geen effectieve methode te zijn om gedrag te veranderen.

Dus als we inzien dat iets moet worden gedaan of gelaten volgt daar niet altijd uit dat we ook anders handelen.
Blijkbaar zijn overtuigingen geen voldoende voorwaarde om (ander) gedrag te vertonen, idem voor verslavingen, voor de relatie tussen de mening die men heeft over etnische minderheden en de manier waarop men deze mensen behandelt, enz.

Je zou ook attitudes kunnen veranderen via het gedrag.
Woorden hollen als het ware achter daden aan.
Vroeg men aan studenten een stelling te verdedigen waarmee de sprekers het oneens waren dan blijkt de attitude in de richting van het pleidooi te verschuiven: wie tegen iets pleit, wordt ook (een beetje) tegen.
Vroon denkt dat wij waarschijnlijk ons gedrag in sociaal verband willen en moeten rechtvaardigen.
In de eerste situatie doen we dat door de attitude te herzien, in de tweede situatie kunnen we zeggen dat we louter om het geld hebben gepleit.

Vele experimenten over de relatie tussen attitudes en gedragingen zijn uitgevoerd door Nuttin (1975)
Zijn conclusies zijn pessimistisch.
Hij ervaarde dat mensen met een pleidooi voor iets of iemand waartegen ze zich gekant hebben in hun dagelijks leven, hun mening herzien in de richting van het gehouden pleidooi.

Wij kunnen beweren een voorstander van iets te zijn, terwijl we ons als tegenstander gedragen.
Er is een splitsing tussen woorden en serieus te nemen meningen.
Soms geeft een woord niet eens een mening weer.
Hieruit volgt dat de verandering van de attitude vaak niets te betekenen heeft.
Wat hooguit verandert is gepraat, maar woorden zijn dikwijls niet congruent met andere woorden.

Nuttin beweert dan ook dat gedrag ten opzichte van een of ander object verklaard noch bepaald wordt door de attitudes die ten opzichte van dat object aan de dag worden gelegd.
Vatten veel sociaal-psychologen woorden in ieder geval op als een zekere weerspiegeling van meningen, attitudes of gedragsdisposities, Nuttin trekt dit alles in twijfel.
Tranen van de krokodil, p73

Daarmee verwant is de relatie tussen motieven en daden.
Er zijn drie mogelijkheden.
De eerste is dat wij motieven in daden omzetten, en achteraf het oorspronkelijk motief (weer)geven.
Of: mensen doen maar wat raak, ze hebben geen overwegingen, en zullen desgevraagd een motief verzinnen.
En de tussenvorm: de motieven die worden opgegeven zijn een mengsel van de oorspronkelijke motieven en een (onbewuste) rechtvaardiging van het gedrag.

Er is dus een duidelijke gespletenheid tussen woorden en daden, en ook op gebied van motivatie heerst verdeeldheid binnen de menselijke geest.

En de intelligentie?
Laat ons die wijselijk voor een volgende aflevering behouden.

Piet Vroon, (1939-1998) hoogleraar functieleer en theoretische psychologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht schreef interessante en leesbare boeken.
In 1989 publiceerde hij “Tranen van de krokodil”, over de te snelle evolutie van onze hersenen, Ambo, Baarn.

Toen we over het vreemde kind schreven, moest ik verschillende keren aan zijn boek denken, en om bij de voorbije serie aan te sluiten, zou ik er toch graag enkele specifieke gedachten uit citeren en illustreren.

Ons denken, ons doen en laten is inderdaad nog altijd onderhevig aan resten uit vroegere stadia, en zeker als we het hebben over onze nakomelingen, kinderen.

Laten we daarmee alvast een beetje recht doen aan de man die ooit de Nederlandse Universiteiten bestempelde als ZULO, Zeer Uitgebreid Lager Onderwijs, en die zijn doctorsbul terug wilde inleveren toen Albert Heijn een eredoctoraat kreeg.

Iedereen heeft het al eens meegemaakt.
Je zit in je auto, je rijdt voor de 1789ste keer van je werk naar huis en je bemerkt dat je in feite ‘bewusteloos’ aan het rijden bent.
Je let wel op, je reageert goed op tegenliggers of andere verkeersobstakels, maar je bent met je gedachten niet bij het rijden.

Een mooie term voor dat verschijnsel is ’subliminale perceptie’
Vroon zegt dat het denkbaar is dat bepaalde delen die met het bewustzijn te maken hebben pas laat zijn ontstaan en een relatief grote prikkelsterkte behoeven omdat zij vooral in noodgevallen moeten functioneren.
Voor alledaagse problemen is een selectieve, vage waarneming mogelijk voldoende.
Ook tijdens de slaap en narcose waar wij van de buitenwereld lijken afgesloten blijven we voor informatie toegankelijk, dat hebben verschillende proeven bewezen.

Vaak doen wij dus dingen zonder te beseffen op welke informatie ons gedrag aansluit, en dat noemen we subliminale perceptie.

Daarmee is het duidelijk dat het begrip bewustzijn niet zo dadelijk en helder te omschrijven is.
De manier waarop wij min of meer bewust de werkelijkheid ervaren is erg gelaagd en doet beroep op talrijke door de evolutie verworven hersenfuncties.

Op grond van deze waarnemingsverschijnselen mag men zeggen dat wij voor een deel ‘dierlijk’ zijn georganiseerd, ofwel dat evolutionair oude mechanismen tot op zekere hoogte in ons bewaard zijn gebleven.

(oc p54)
Ik vertel je dit omdat onze opvattingen over de werkelijkheid vaak meer op die ‘dierlijke’ dan op beredeneerde wijze ontstaan.
Zo vertelt Vroon in zijn boek dat wij eerder snelle beslissingen dan wel goed doordachte beslissingen verkiezen, want die snelheid was in een vroeger biologisch stadium erg belangrijk.

Zo’n dierlijke rest is ook het ’superstitious learning’, het bijgelovig leren dus, verworven gedrag dat aan toevallige omstandigheden wordt gelinkt en die men blijft herhalen.
Pannenkoek eten voor een marathon, bepaalde kledij dragen bij topprestatie, het Ave Maria zingen, enz.

Nu is dat op zichzelf wel leuk om aan te zien en te verklaren, maar ik denk dat je dergelijk bijgelovig leren ook vlug op moraal en be- of veroordeling gaat toepassen.
Wat je door media wordt voorgekauwd, wat je door angst is ingehamerd ga je voor waar aannemen, omdat geloofwaardigheid eerder met gewoonte en macht te doen heeft dan met heldere wetenschappelijke bewijzen.
Wij conditioneren onszelf meer dan wij geloven.

Een astma-aanval kan uitgelokt worden door bloemetjes-behang omdat we toen we de eerste keer die aanval kregen bloemen zagen en ze in verband brachten met stuifmeel en pollen.

We zullen nog veel studiewerk moeten verrichten om de vage scheiding tussen bewustzijn en onderbewustzijn te begrijpen en te hanteren, om met de genetica onze meervoudigheid van handelen te duiden.

Het zou ons nu al nederig moeten maken bij het beoordelen van menselijk gedrag.
De automatische piloot brengt je wellicht veilig thuis maar is een slechte vriend als je iets van de weg wil leren begrijpen.

Naast dit boek dat je zeker nog in 2de handsboekhandels vindt en zelfs via internet kunt bestellen, ook nog het nummer van deze maand: Philosophie Magazine N° 2, Dossier Homme et Animal, La frontière disparaît. (Frans Magazine maar in de betere boekhandel zeker te vinden als je in Brussel of Wallonië bent)

Kijkt hier naar Faustina
is zo ver van haar
maar draagt vrijwel ongeweten
nog haar harteklop,

haar roep of hij wel weet:
een jonge keizerszoon
laat geen kikkers los
eens gasten aan de tafels liggen.

wordt nu door zijn moeder
alleen met oudejaar nog een prins genoemd,

hij, die in de herinnering van zijn kinderen
een thuisloze vader zal zijn, altijd
op weg om het morgen beter te hebben.

ook jij wordt van steen, schijnt zij te zeggen,
of zou hij haar even van vlees en bloed willen zien?

zij samen, hollend achter de kikkers aan
terwijl de gasten applaudisseren-
of hoe een grap ook politiek kon zijn.

Is hier nog in gedachten.
Hij, die lichtgewicht
en zwaarmoedigheid zal verenigen
wie had dat nu gedacht
dat uitgerekend hij
de derde wereldoorlog zou beginnen?

hij die zich bij nacht
in moeders kleren hulde
en die zo lang haar rokken
als zijn hut gebruikte
dat hij zich lam schrok
toen hij zag dat
ook de jongens
wel eens als meisjes
kunnen glimlachen,
en ze uit wraak in krijgers transformeerde.

(schilderij van Ken Currie)

Zegt zij:

Ik ben het leven
ik zal de vrouw zijn
die in het blauw
van jullie ogen
schemert,
ook lang nadat de zee
kuis haar wimpers
op haar zandige wangen rusten liet.

ik heb alle tijd, zegt zij
want ik ben vrouw
tot in de wortels
van wat zal zijn en is geweest.

nu is er nog plaats,
maar eens zal jij
de andere zetel vullen
een jongen van het water

een aangespoelde drenkeling,
dit mannen-lot.

schilderij is van Mary Cassat

Merk-waardig ben je dus als je bij je merk hoort, als je vertegenwoordigt wat je merk zegt uit te stralen.
En daar heb je natuurlijk al dadelijk het probleem:
Hoe kun je met die betrachting leven als je zelf-beeld helemaal niet aan dat ‘merk’ beantwoordt?

De meeste merken zullen dus zorgen voor een minimum aan moeilijkheden om bij hen te horen, of het althans zo voorstellen.
Beter nog: als je dit merk aanhangt, word je wat het merk belooft: mooi, mager, snel, nooit oud en lelijk, gezond.

De oudste merken waren de mythologische goden.
Maar zij hadden met het verloop van de tijd dit voordeel dat zij zeer menselijke kentrekjes gingen vertonen waarin verraad, ontrouw en andere menselijke zaken nooit veraf waren.

Een merk is een grootste gemene deler, of beter nog: het kleinste gemeen veelvoud.
Een merk is hoe dan ook on-persoonlijk.
Een merk ontkent het hebben van een zelf-beeld tenzij het beeld dat het merk zich heeft toegeëigend.
Een merk is een hedendaags ideaalbeeld waarmee iets aan de man, vrouw of kind kan gebracht worden.

In de marketing moraal vindt het merk de klant uit, al zal de marktdeskundige het tegenovergestelde beweren.
De interpretatie van het klantenprofiel richt zich onmiddellijk naar de verkoopbaarheid van het product.

En nu zijn we terug bij Disney waarmee deze serie begon: het merk vindt de klant uit, de klant gaat zich naar het merk richten en het merk corrigeert zich, vergroot de omvang van de grootste gemene deler of het kleinste gemeen veelvoud (wordt “passender” heet dat dan!) en dit beïnvloedt weer het gedrag van de klant die…enz.

Frankenstein is geen vreemdsoortig monster meer.
Het is ontstaan uit de drang om de wereld en haar ideeën en emoties VERKOOPBAAR te maken.

Wij zijn ons steeds meer en meer gaan richten naar die verkoopbaarheid omdat de marketing ons de mogelijkheid biedt ons zelfbeeld UIT TE SCHAKELEN of op een erg lage snelheid te laten draaien. (het uiterlijke zonder innerlijke bijvoorbeeld, het bestaan met primitieve motieven van hebben, meer hebben, alles hebben)

Het kinderbeeld heeft dus weinig of niets te maken met een kinder-persoonlijkheid.
Het is een prachtig ideaal beeld gericht op BEZIT (MIJN kind dat in MIJN huis past)) op WED-ijver (jij bent de slimste, de snelste), en op alles wat wij als volgroeiden niet meer hebben: JEUGD, ONSCHULD, AANHANKELIJKHEID. (het kind als huisdier)

Frankenstein is uitermate mooi geworden.

Maar de kunstmatigheid van het beeld is wellicht monsterlijker dan het gruwelijke uitzicht waarmee hij ons in filmen en boeken overvalt.

Want dit bezit moet verdedigd worden, beveiligd, geïsoleerd dus.
De wedijver vraagt een blinde aanpassing aan wat de mensen zoals doen om de macht te veroveren en te behouden.
En de creatie van dit onschuld-ideaal spreekt het vrij van elke verantwoordelijkheid waarmee deze noodlottige opvoeding hem heeft opgezadeld. (de dubbele moraal om maar iets te noemen)

Een zelf-beeld immers zorgt voor zelf-analyse, onderzoekt de motieven voor je eigen gedrag en het bedrog dat je voortdurend tegenover jezelf pleegt.
Een zelfbeeld stuwt je waarschijnlijk uit de vaart der mooien, slanken, en super-verstandigen, want oog voor het mankement en erfelijke factoren, naast geaardheid en zin voor solidariteit maken van jou een ‘lastige KLANT’, om het in marketing termen te blijven zeggen.

Waar is het kind?
En als we het al aantreffen, wat weten we van zijn werkelijk bestaan?

Heel weinig mag het nederig klinken.