Mijn waarde Antikwarius,

De kortstondigheid van de blauwe regen zoals hij hier verschijnt en hetzelfde deed in mijn tuin, enkele weken geleden, bracht me op het idee om jouw beschouwingen omtrent vergrotingen, verkleiningen en identiteiten aan te vullen met het mooie woord
‘b e s p i e g e l i n g ‘.

Je ziet het achterhuis gespiegeld in het water, de blauwe blaadjes drijven op het spiegelbeeld, en aan de andere kant is de bespiegeling ontmaskerd: er schijnt te staan wat er staat.

Om bij Purple Rain van Prince uit te komen zet je dus vanuit dat spiegelend vlak een eerste stap: je bespiegelt een gefotografeerde werkelijkheid met een associatie: de blauwe regen boven de vijver, de purperen regen uit de muziekwereld.

Luister mee in je hoofd:

I only wanted 2 one time see u laughing
I only wanted 2 see u laughing in the purple rain

Dat is een mogelijke werking van de kunst die bespiegelen heet, leren opnieuw associërend denken in plaats van het geijkte logische gedoe waarin oorzaak en gevolg de steunberen zijn.

Het bespiegelen is inderdaad familie van het mediteren.
Je zou kunnen zeggen dat het een soort afgelijnder mediteren is, de stapstenen op het wateroppervlak dat nog niet gerimpeld wordt door een aanleiding of een doelstelling.

Je kunt het ook als een speelse denkvorm uitoefenen.
Neem een beeld dat je aantrekt of afstoot, en vertrek vanuit dat beeld naar mogelijke voor de hand liggende associaties zonder het logische denken toe te laten.

Wij gebruiken het associerende denken vaak tamelijk Jungiaans, maar laat ons het therapeutische en bevrijdende terzijde laten.

Honey I know, I know, I know times are changing
Its time we all reach out 4 something new
That means u 2
U say u want a leader
But u cant seem 2 make up your mind
I think u better close it
And let me guide u 2 the purple rain

Wellicht is de vraag wie wie leidt niet belangrijk, en of het deze purperen regen is, of een psychedelische, het maakt allemaal niets uit.
Hoofdzaak is, je leert je eigen ik verlaten door associaties als leidraad te nemen, associaties die je aanspreken, die bijna al spelend diepere speelvelden blootleggen waaruit je later bijvoorbeeld één of twee ideeën haalt die je dan weer bovenaan zet om opnieuw op reis te gaan.

Het is een oude techniek, deze bespiegelingen, maar ze bevrijden ons van denkgewoonten, ze openen vergezichten die we nog niet kennen, en al moet je niet dadelijk ‘bewustzijnsverruiming’ verwachten, je bespiegelingen maken duidelijk dat er buiten jouw denkwereld nog heel wat kan bewegen waaraan jij zo maar mag deelnemen.

Ik eer het logische denken, maar juist daarom moet je soms dat denkgewaad afleggen en onder the purple rain in zingen uitbarsten, al dan niet alleen, om daarna zachtjes in het water te glijden, en zie meneer, mevrouw, boven je drijvend lichaam schitteren de sterren en dat rode planeetje waarop we op zoek zijn naar water, water waarin we de purper rain weerspiegelen.

Misschien ben je ze vandaag tegengekomen, deze dametjes uit de collectie van Ron Mueck?
Ze zijn zo levensecht dat je elk ogenblik denkt hun stemmen te horen.

Helemaal geen Disney want daar moet de werkelijkheid gestileerd zijn, vervormd tot wezens die duidelijk bij het goede of het kwade horen.

Gewone mensen lopen in de filmen van deze fabriek niet rond.
De dametjes van Mueck zijn tot in het allerkleinste detail ‘gewoon’, en daardoor juist levensecht.

Hij was een modellenmaker voor toneel en televisie, kreeg geen zogenaamde kunstopleiding en ik denk dat net daardoor het métier zo belangrijk is gebleven.
Misschien gebruikte god ook siliconen en fiberglas in plaats van slijk, het werkt een stuk properder zou ik denken, of vergis ik mij?
Zijn ouders waren speelgoedmakers, bijna te mooi om waar te zijn.
En voor wie ooit de film Labyrinth heeft gezien, met David Bowie, die zal bij de special effects Ron Muecks naam tegenkomen.

In feite ontdekte hij zijn materiaal vanuit publicitaire opdrachten waarin de gelijkenis groot moest zijn, en waarschijnlijk is ook zijn drang naar vergroting nog een nawoekering vanuit zijn publicitaire periode, of…?

De gelijkenis.
Of de drang om in een wassenbeeldenmuseum te gaan kijken naar een zo groot mogelijke gelijkenis.

Sinds de scheppingsfabel wil de mens telkens weer een beeld en gelijkenis van zichzelf maken.
In de Joodse als in de Westerse literatuur vind je dergelijke wezens die al dadelijk een monsterachtig karakter meekrijgen.
Ze zijn uit de hand gelopen golems, Frankensteins, en we vergeten dat we intussen al heel verfijnde technieken bezitten om menselijk leven te scheppen al zal het nog steeds met genetisch bronnenmatriaal moeten zijn.

Zie je mensen naar portretten kijken, schilderijen of foto’ s, dan is ‘hij/zij lijkt er erg goed op’ een veel gehoorde zin.

In onze oergenen zit de drang naar de waarachtige spiegel waar links links is en rechts rechts.
Tegelijkertijd zijn we bang van dubbelgangers.
Er is dus nog iets meer nodig dan het ‘lijken op’ al doet het woord lijken inderdaad aan dooie wezens denken.

Nu kunnen buitenstaanders makkelijk het portret van een bekende bekijken en het gelijkend vinden terwijl de geportretteerde zelf zich helemaal niet gelijkend vindt.

We ervaren onszelf van binnenuit.
Het beeld dat we van onszelf zien is plotseling het beeld zoals de anderen ons waarnemen.
Wij zitten gevangen in dat beeld, en het is pas bij een gelijkenis dat we afstand nemen van dat beeld van waaruit wij de wereld tegemoet komen.

Missschien zit daar ook de schrik voor de gelijkenis: jezelf als ‘andere’ ervaren, of in het narcistische wezen op jezelf verliefd worden.

Door die gelijkenis te hanteren, lijkend op echte mensen dus, maakt de kunstenaar ons duidelijk dat wij zelf elk ogenblik ook weer een beeltenis kunnen achterlaten, dat wij nooit gezien worden zoals we onszelf ervaren, hoe groot dat beeld ook mag zijn.

Beeld en gelijkenis.
Zo schiep god hen, de eerste mensen naar zijn beeld en gelijkenis.
Of zijn we nog wel zijn beeld (zijn ver-beelding) en is de gelijkenis verloren gegaan?

Een jongen voor de spiegel.
Hij bekijkt zichzelf.

Ron Mueck, geboren in het expojaar 1958 in Melbourne Australië, is een artiest wiens werken gezien kunnen worden.

Van de mixed media naar de ‘ware’ grootte, het lijkt maar één stapje, maar je zult begrijpen dat er heel wat stappen nodig zijn om een dergelijke vergroting net zo levensecht te laten zijn als het ware model.

Er zijn critici die hem rauw lusten, en er wordt wel eens de naam ‘Disney’ gemummeld; de critici zijn wantrouwig als het woord realisme ter sprake komt, en ze plakken met gemak er het voorvoegsel hyper voor.

Ik denk dat de zichtbaarheid in een tijd van beelden en symbolen-zonder-al-te-veel-inhoud zeker zal meetellen.
See me.

Maar er is ook de drang om levende materie in de vergroting op te nemen.
Hoe groot zijn werken ook zijn, ze hebben dezelfde bijna levende huid en ogen als de bezoekers.

Die kunde (ik gebruik met opzet het woord ‘kunst’ niet) staat niet op zichzelf.
Mensen kunnen met open mond naar de prachtige plooien in de gewaden van de Rennaissance-schilders kijken, en geen oog hebben voor het onderwerp.

Kunde maakt inderdaad het de kunst wel eens moeilijk, net zoals onkunde dat doet en daarvoor hoef je niet alleen naar de canvas-collectie te kijken maar mag je best ook een aantal pseudo’s in onze musea voor hedendaagse dinges tot deze soort rekenen.

Mij overvalt altijd een soort walg als ik te grote voorstellingen bekijk zoals ze bijvoorbeeld gebruikt worden in de reclame: opgeblazen coca-cola-flessen, reuze-kerstmannen, huizenhoge potloden en ga zo maar door.

Dat zit waarschijnlijk in onze oerangsten voor de reus.
De kermisreuzen bijvoorbeeld, een betere vergroting van het Vlaamse dorpsleven is er niet te vinden, en blijkbaar vooral made in Belgium.

Ik heb met opzet de baby in een extra grote foto hiernaast gezet.
Dit voorbeeld van het kleine, het ooh-aah-en-oeh-geroep in de materniteiten zul je niet vlug horen als je Ron Muecks tentoonstelling bezoekt.

Toch willen bezoekers hem aanraken, voelen of dat oorlelletje echt is, of het misschien van een stof is gemaakt die de breekbare toonaard van zo’n babyhuidje kan weergeven.

Neen, het is en blijft kunststof.
En je kunt zijn personages, met uitzondering van enkelen, niet in je armen nemen.
De poppen zijn tot reuzen uitgegroeid, en hun miniaturen kijken letterlijk en figuurlijk naar hen op.

Maar je kijkt neer op ‘dad’, een ontroerend beeld van een dode man, een dode vader, Oedipus heeft rust gevonden.

Je zou je kunnen afvragen waarom de kunstenaar zich zelf niet op de grond kan uitstrekken?
Afgezien van vervelende bijwerkingen als nierlijden en toevallige tekenen van onbewust leven, is het inderdaad niet to the point: de levenden moeten namelijk rondlopen om zichzelf te kunnen bekijken.

Dat ze daarna misschien iets meer aandacht hebben voor de soortgenoten van het alledaagse formaat, is een vrome wens.

Of willen we allemaal op hoge hakken verschijnen om zeker maar gezien te worden?

Het is een oud verhaal.
Je ontmoet elkaar in Parijs, Centre Pompidou, heel toevallig.
Hij stelde er ten toon, ik kwam kijken.
Parijs was telkens een poging om broers te vinden.
Ook al kenden we elkaar niet, hij was zo’n broer van wie je wist dat je aan dezelfde kant van de mainstream leefde, namelijk aan ‘the outside’ zoals hij dat gisteren in zijn interview liet horen.

En toen ik terugkwam van Tokio hoorde ik dat hij samen met het Gavin Brayrs ensemble een soort radioprogramma zou maken, een hoorspel.

Mijn halve leven heb ik hoorspelen gemaakt.
Niet alleen voor de radio, maar vooral in mijn hoofd.
Het was dus een vreemde ontdekking dat die man, een beeldhouwer, kleine vijf-minuten-teksten bracht begeleid door een klassiek kwartet, en dat zijn tekst in de donkerte van een studio via de radio en in samenspraak met de muziek naar alle mogelijke plaatsen werd gestuurd, plaatsen waar ‘luisteraars’ waren, een zeldzaam ras.

‘A man in a room’.
Teksten over de strategie die jij bij kaartspelen kunt gebruiken, of bij kaarttricks.
Juan stelde zich voor dat de luisteraar ’s nachts alleen in de auto op weg was. (Stijn Meuris?) en een stem wilde horen, nieuwsgierig kon gemaakt worden voor dingen waar hij nooit over had nagedacht.

De foto’s die we deze dagen gebruikten (A place called Abroad) drukken uit waar hij voor stond.
Je moet je niet bij stromingen aansluiten.
Probeer je van alle achtergronden los te maken, en het niet hebben van een vaderland bevrijd je van allerlei vooroordelen.

In zijn jongensjaren was hij gegrepen door figuren als Piet Mondriaan en Theo van Doesburg, vooral hun passie voor de kunst.

‘I was looking at the world, trying to feel the reverberation of images outside of me that I could establish a connection with. I think that every artist goes through a time of flipping through the pages of the newspaper, hoping that an image will resonate.
There was one event that was very important to me in this respect. After I moved back to Spain, there was this man near my house who sold garden sculpture.
I didn’t consider him a sculptor. I liked this contradiction because I was a sculptor who couldn’t make a sculpture, and this man, whom I didn’t consider a sculptor, considered himself a sculptor, and he produced a lot.
He made cement lions and other statues for gardens. I bought a couple of things from him and cut and destroyed parts of his work to manufacture a work of my own.

Weet je, waarde zielezorger, ik heb zo’n zin om hetzelfde te doen met grote delen van mijn antiekcollectie, ze vervormen, ze opnieuw samenstellen naar mijn eigenzinnige combinaties.

Soms hoor ik ze janken.
Of ik ze uit hun verdomd oud jasje wil halen?

Maar ik ben geen beeldhouwer, ik had wel iets met radio en woorden, en aan de buitenkant sta ik ook.
Een vaderland heb ik nooit gehad.
Er is nog hoop.

Ook het wandelen door de straat, ja, dat is vaak mijn museum waar ik dan ook zelf deel van uitmaak.

Wie is het beeld?
Wie is de levende?

Munoz’ beelden kunnen zich niet uit de voeten maken.
Vaak hebben ze een halve bol waar bij ons de benen en voeten zitten.

Alsof ze alleen rond hun eigen as kunnen tollen.
Of zoals op het andere plaatje: het eendere lachende gezicht van een Belgisch Art Nouveau-beeld.

Hun houdingen verschillen, hun plaats in de ruimte, maar wat ze echt denken of voelen is achter hun identieke glimlach verborgen.

Of zoals hijzelf zegde in een interview: ‘Wat je ziet is niet wat het schijnt te zijn.’

Over de ruimte zelf zegt hij dat de beeldhouwkunst veel armer van ruimte kon gebruik maken in tegenstelling met de ruimte die op een schildersdoek wordt gesuggereerd.

‘What you’re looking at is an illusion. Beginning in the Renaissance, the great masters invented something that did not exist in a space. And I think that marks the big change from Giotto to us. This is our great tradition: the creation of space in painting.

Historically, sculpture has suffered tremendously because it has not activated space in the way that painting has. It’s only with modernism, and with artists such as Robert Smithson and Richard Serra, that sculpture finds its central voice, because space is activated.

The idea of going around and around in circles, as in Smithson’s Spiral Jetty, so that you might not be so sure where you are at any one time, is a wonderful trick. It’s like a labyrinth, but one without walls. From that moment, sculpture became central to modern art. The difference between these artists and myself is illustrated by Frank Stella’s famous remark, “What you see is what you see.” For me, what you see is not what it seems to be.

Een mooi begrip is dat, die ‘activeted space’, geactiveerde ruimte.
Het rondtollen wordt een werkelijke beweging.

Maar let op, wat je ziet is niet wat het schijnt te zijn, een uitdrukking die we boven al onze bedden moesten hangen.
Er is immers ook nog het begrip tijd.
Historiciteit als beweging.
Wat je nu denkt te zien is NIET wat het schijnt te zijn.

Een les in nederigheid en geschiedenis.

‘I was born in Spain, and I live there, but I don’t feel any historical allegiance. Any artist of my generation in America has a whole history to trace back over the last forty years. I don’t have that history, but instead a European history that is broken down. I therefore feel that displacement has always been my condition, my only state of being. I have always felt outside of the mainstream. But this has given me a lot of freedom to create my own language. When I came back to the very isolated landscape of Spain in 1982, when nothing was happening there, I was able to construct my own images in solitude. And to relate back to the international art world.

Ze kan dus zelfs ‘gestolen’ worden, geroofd, onze identiteit.
Dat wil zeggen, de gegevens die bij onze identiteit zouden horen, en dan meestal nog de financiële gegevens of ons bewijs dat we een persoon zijn, kunnen door iemand anders gebruikt worden.

Daarnaast is er ook een DIGITALE identiteit gegroeid.
Je kunt je noden en wensen alleen al op het net vervullen zoals blijkt uit het digitale schema hierbij.

En dat ‘mobiele’ in de identiteit wordt nog eens versterkt door de overvloed aan persoonlijke bedenkingen vooral via blogs.

Aan de ene kant het gevaar je identiteitsgegevens te verliezen, aan de andere kant de mogelijkheden om je kenbaar te maken.

Maar is ‘diversiteit’ daarvan het gevolg?
Je kent het antwoord: identiteit wordt een merk, zelfs een merkteken, en we zijn terug bij de stempel op de kaart al lijkt het ‘merk’ niet dadelijk zo’n onmenselijke impact te hebben.

We verschuilen ons opnieuw.
Achter het merk.
het merk van de kleren die we al dan niet dragen, het merk van auto, het merk van de zenders naar wie we luisteren of kijken.

Het merk zet zelf zijn posities uit: kenmerken voor de doelgroep, en het het woord merk hoort uiteraard bij marketing.<

Het derde rijk zou met de marketing van nu wellicht nog onmenselijker zijn, geraffineerder wellicht.
Anderzijds zou het zijn ken-merken moeten duidelijk maken, en zoals bij alle totalitaire groepen bruisen die nu eenmaal niet van diversiteit.

En van het merk spring ik met gemak naar een ander woord: nationaliteit.
Een sprong inhet donker?

Of de dingen hun identiteit hebben?
Auto’s bijvoorbeeld.
Of worden ze naar de identiteiten van de nieuwe eigenaars gemaakt en gepromoot?

En kun je je identiteit verliezen, of heeft ze iets met je afkomst te maken, met de religie, je overtuigingen?

Ik denk, beste antikwaar, dat we even langs de wetenschap moeten langslopen waar de term ‘identiteit’ wel eens verwijst naar ‘analogie’.
Je zou met de term analogie gelijke identiteiten, of symetrieën kunnen benaderen, maar mij zette de terminologie aan tot de waarneming waarin wij onszelf steeds weer vergelijken met IDEALE anderen, analoog met, alsof er een soort zuivere ziel zou bestaan die wij willen zijn, een soort ‘affe’ mens, een drang die meestal leidt naar de medeklinker ‘m’ voor dit woordje, de maffe mens dus et la pureté dangereuse.

Onze analogie met, richt zich makkelijk tot prototypes en dat is zowel voor auto’s als voor mensen waar: een droombeeld, een ideaal, een totaliteit.

Zei ik ‘totaliteit’? Jaja, begrijp je nu de J op het paspoort?
Prototypes van ‘de Germaan’ of ‘de Ariër’.

Maar ook dat afgezaagde ‘goed bestuur voor de mensen’, want ‘de mensen’, ‘de burgers’ horen net zo bij dat totalitaire beeld waarin de verscheidenheid het juist moeilijk maakt om dat ‘goede’ bestuur voor de mensen te realiseren.

De Volkswagen en de Juif op het paspoort.
De wagen voor het volk, en de stempel voor het on-volk.

En waar leren we dat totalitaire denken?
Overal waar angst heerst voor het verschil, de diversiteit.
Overal dus.