Voor ik van Tiepolo (voorlopig) afscheid neem, reis ik langs Würzburg, ga ik kijken naar zijn kleuren en bewegingen ook al duurt de restauratie nog tot 2006. Hieronder al een glimp van het resultaat in 2017.(zo snel gaat de tijd!)

Het is niet de eerste keer trouwens dat dit grootste fresco ter wereld onder handen wordt genomen. In de 19de eeuw werd er al een luchtkoker langs gebouwd, en verschillende keren werden vlekken van insijpelend vocht gemaskeerd door ze te overkleuren.
In maart 1945, na een hevig bombardement, brandden de daken en stond de residentie maanden dakloos zodat regen en wind vrij spel hadden. Schimmel en verzouting waren nadien, nadat er een stalen gebinte onder het nieuwe dak was geplaatst, de voornaamste problemen.
Het vroeg dus heel wat voorstudie en veel geld (voorlopig 5,9 miljoen euro) om dit werk aan te vatten.

Ik laat jullie helemaal boven nog één beeld na: Tiepolo, zoals hij zichzelf heeft afgebeeld, net zoals hij schitterende portretten maakte van Neumann, de architect en van Bossi de meester-vergulder die niet ongenoemd mag blijven.
Alleen al dit portret bewijst dat hij niet alleen een geniaal inzicht had in perspectief, beweging en het bespelen van ruimte, maar dat hij een mens van vlees en bloed was, een kunstenaar, ambachtsman en …vader.

Ik hoor hun stemmen in de winter van 1750 toen ze in Würzburg aankwamen. Fakkellicht in de koude zalen. De wereld nog in zijn hoofd. Het trappenhuis alleen al biedt hen 677 vierkante meter leegte.
Ik heb honger papa, zegt Lorenzo.

beide bijgevoegd in 2018

De vader en zijn geliefde zoon Dominico zijn aan bod gekomen, maar wat gebeurde er met de jongste, met Lorenzo Tiepolo? Kijk naar het portretje dat broer Dominico van hem schilderde.
Verwar hem niet met een van de doges van Venetië, ook ene Lorenzo Tiepolo die van 1268-1275 de 46ste doge van de stad was en wiens graf je samen met zijn vaders graf (!) in de San Marco kunt bezichtigen.
Toen zijn vader naar Würzburg trok werd de jonge Lorenzo dat jaar 14.
We weten dat hij toen al een aantal schetsen maakte en het vak leerde van zijn eigen vader.
En ook zijn eigen schaars werk heeft het meer voor mensen dan voor goden en koningen. Kijk naar één van de afbeeldingen van zijn hand.

De mensen KIJKEN op zijn mooie schilderij: ze raken elkaar met de ogen. En…het is er licht.
De jongste heeft de plotselinge dood van zijn vader niet lang mogen overleven, zes jaar later, net veertig, sterft hij in Venetië, waarschijnlijk op het familie-landgoed in het stadje Zianigo, tussen Padua en Venetië.

Ik draag de drie mee in mijn hart. Ik vergeet ook Cecilia niet, de vrouw van de grote Tiepolo, en zus van de twee andere beroemde schilders, de Guardi. Over haar is (mij) niet zo heel veel bekend, maar haar creaties van vlees en bloed maken nu nog altijd met hun pa de wereld lichter, ook op deze donkere lentedagen. Toch nog een mooi kinderportretje van Lorenzo’s hand:

Hij is ermee begonnen in 1791 en tussen 1797 (het jaar dat de stad zich aan de Fransen overgaf) en 1804 (het jaar van zijn dood) verschenen de scenes van het dagelijkse leven, samen met zijn Punchinello’ s tekeningen “Divertimento per li ragazzi”.
De scenes steken de draak met het doen en laten van de nouveau riches van Venetië, maar in de tweede uitgave van “Divertimento” lijkt hij zichzelf meer te identificeren met de personages in plaats van ze als kritiek op zijn stadsgenoten te gebruiken.
En zo graaft men Punchinello op, men bekijkt zijn dood lichaam, want de tijd van de Verlichting is aangebroken, nieuwe tijden waarin de poppenkast weer andere figuren zal opvoeren.

Het zou ook omgekeerd kunnen: stel dat je als vader in progressieve tijden hebt geleefd en de maatschappij terugdraait naar strictere moraalvoorschriften, dan zul je de dode Punchinello zachtjes moeten laten liggen tenzij je de moed hebt om zijn kleren aan te trekken en tegen beter weten in de draak te steken met het angstige en hysterische gedoe.

Zo. Ik doe de ramen dicht. De San Felice verdwijnt. Ik loop naar beneden, de kleine steegjes in van de vroegere republiek.
Ongemaskerd weliswaar, maar dat hoort zo bij een begrafenis.

Drie maanden vierden ze carneval in Venetië. Het begon al op tweede kerstdag alhoewel er ook onverlaten waren die hun maskers al op 5 oktober durfden opzetten.
Er waren zeker twee feesten per maand, stoeten en herdenkingen, het jaar puilde ervan uit.
Venetië, een bruisende stad?
Een stad in verval.
Een stad in vrije val.
Al hun “dominions” waren ofwel verdwenen ofwel tot verwaarloosbare handelsagentschappen teruggebracht. Zeker toen de stad in 1718 zijn holdings verloor in Griekenland, Turkije en het Oosten.
De heersende adel slonk met deze macht, en omdat non nobile van de macht waren uitgesloten voerde men nieuwe “adelijken” in uit het terra firma, daarvan waren 3/5 handelaars, 1/5 juristen en 1/5 adelijken vanuit het vasteland naar Venetië gebracht.

Wat doet een machteloze stad? Zij feest. Ze probeert haar machteloosheid te verbloemen door feesten en festivals.
Want hoe minder invloed de republiek had, des te strenger (conservatiever) werden haar inwendige wetten en voorschriften.
Alles werd voorgeschreven, maar dan ook alles. Zo moesten vrouwen in het zwart gekleed gaan met uizondering van buitenlandse vrouwen en echtgenotes van het bestuur of vrouwen van ambassadeurs.
Was de boekuitgeverij eens een paradepaardje van de republiek, nu werden boeken strict aan een censuur onderworpen. Rousseau was verboden lectuur! Er werden zelfs boekverbrandingen op de Piazza gehouden.

Feesten dus, want tegelijkertijd was het dragen van maskers een mogelijkheid om aan de strenge (sexuele) taboe’ s te ontsnappen zonder in de gevangenis te vliegen.
Maskers deden het ook in de commedia dell’ arte die echter tot aan de komst van Goldini verstarde tot een voorspelbare reeks plots zonder enige betekenis.

En dan toch nog iets over de “bautta”, de lange zwarte mantel met bijhorend masker en driesteek als hoofddeksel. De naam “bautta” komt van “boe-boe” waarmee men de kinderen bang maakte.Het was verplichte kledij in het theater, in het Staatscasino (waar alleen de officiële croupiers geen masker droegen), en men kon er als middeklasser alle contact met de massa mee vermijden.
Want…1/4 van de hele bevolking van zo’n 125.000 zielen leefde van de openbare onderstand.

En in dit 18de eeuwse Venetië leefde Tiepolo vader en zonen.
Was hij dan alleen maar de schilder van helden en mythische figuren, de naar de mond schilder van de machtigen zoals men lang heeft gedacht? (tot in 1955 was er niet eens een Engels boek over Tiepolo Giambattista.)

Toch zien we bij de vader al de Punchinello opduiken die zoon Dominico later zou overnemen.
In alle stilte heeft de weg naar de spot voorbereid, zoals een vader betaamt een wegbereider te zijn waarop zoonlief volop kan schitteren.

In 1770 sterft Giambattista (samentrekking van Giovanni Battista) in Madrid. Hij heeft er met zijn zonen zeker Goya ontmoet.
Dominico zwijgt bijna twintig jaar.
Er moet een hechte band zijn geweest tussen vader en zoon. Misschien omdat Giambattista zelf vaderloos is groot geworden?
In zijn later werk schildert Dominico deze God de Vader. Hij trof me onmiddellijk toen ik hem in de collectie terugvond. Het is geen mytische god, geen hoog verheven onraakbare god, neen, hij is zelfs inhet blauw gekleed, bijna vrouwelijk. Tussen zijn geopende armen een kind dat naar beneden kijkt terwijl de vader een beetje wanhopig in de verte blikt: hoe moet het nu verder met dit gedoe? Kijk iik naar zijn plukje haar op zijn hoofd, heel menselijk.
In 1797 geeft Venetië zich over aan de Fransen. Einde van de republiek.

In december 1750, op het toppunt van zijn kunnen, reist Tiepolo naar Würzburg, om er de Kaisersaal van de residentie van fresco’ s te voorzien.
Hij zal een loon van 10.000 Rheinische gulden krijgen, een reusachtige som als je weet dat een dagloner dan ca.188 gulden per jaar verdient.
Hij is vergezeld van zijn 14-jarige zoon Lorenzo, de 23-jarige zoon Giovanni Domenico (die later ook bijzonder fraaie prenten zal tekenen) en van een dienaar.
Tijdens de wintermaanden kunnen ze door de vochtigheid geen fresco’ s aanbrengen en bestuderen ze dus de Kaisersaal en maken ze de ontwerpen. Het wordt november 1753 als het gezelschap Würzburg verlaat, 15.000 gulden rijker want de prinsbisschop was uiterst tevreden over het reusachtige werk.

De zaal werd enkele jaren geleden helemaal gerestaureerd en de fresco’s komen weer helemaal tot hun volle recht.
Kijk naar dit fragment waarin vader en zoon staan afgebeeld.
Het zouden de mooiste jaren van pa’s leven zijn geweest.

Zijn melancholische stijl met het toepassen van grote lichteffecten, het zogenaamde “chiaroscuro” kenmerken zijn vroege werken, er zijn nu eenmaal modes, en als jong mens volg je de trends.
Als hij zijn eerste grote fresco-werken realiseert in Udine wordt hij over heel Europa bekend en …gevraagd.
Hij kan zelfs een opdracht van de Zweedse koning weigeren.
In dat palazzo Arcivescovile in Udine laat hij de verdoemde engelen bijna letterlijk van de trappen vallen door ze over heel de lengte van de zoldering boven trappenzaal te laten bewegen.

Zijn zoon Giovanni Dominico is ook een scherpe observator. Kijk naar deze tekening: een groepje sjiek geklede mensen doen hun wekelijkse promenade in Venetië, ze willen gezien worden. De nacht van Exclusief, maar dan 250 jaar terug.We zien enkele van de heren op de rug, één kijkt ons frontaal aan, twee zijn zijdelings te zien zodat de hele groep werkelijk in beweging is.
Vader en zoon, lees hierover het vervolg!

Zijn naam?
Giovanni Battista Tiepolo, geboren op 5 maart 1796 in Venetië. Zijn vader was een reder, mede-eigenaar van een handelsschip, dus de 5 kinderen en de mama zaten er warmpjes bij al moest de kleine Giovanni al heel vlug zijn vader missen. (1697) Hij heeft hem nooit gekend.

Hij leert het vak bij Lazzarini, en hij kijkt op naar Veronese, zijn lichtend voorbeeld.
Ik stuur jullie hierbij een mooie tekening van een tijdgenoot, ook een Giovanni Battista. Piazetta.
Samen met Sebastiano Ricci en Federico Bencovich waren zij de schilders van de 18de eeuw in Venetië.
Van Piazetta leerde hij zeker elementen van beeld-dramatiek.
Kijk naar deze jongen en zijn leermeester. Het is niet alleen een portret, het is een handeling: kennisoverdracht, maar dan in een dramatisch beeld gevat: het is een ongwoon camera-standpunt zodat je de eenheid van de twee personages gewaar wordt.

Dat Piazetta ook een meester tekenaar was, heeft hij zeker met Tiepolo gemeen.

Hij is hier bijna zestig jaar, omstreeks 1755.
We zijn in Venetië, zijn geboortestad.
We zijn in het Santa Fosca district, waar hij een huis huurde van een zekere Michiel Grimani, het enige huis dichtbij de Calle del Minio, en vanop de bovenverdieping was dit zijn zicht op de San Felice kerk. In bruine inkt getekend, de vormen die hij waarneemt vereenvoudigd, suggereert hij sterke lichteffecten.

Ik sta op dezelfde plek en stuur jullie dit zicht uit 1755 alsof de 250 jaar niets betekenen.Hij knikt, hij de meester van de duizelingwekkende bewegingen in monumentale fresco’s die hij tegen hoge lonen in Venetië en heel Europa schilderde.

Daarom dat dit eenvoudige zicht vanuit zijn kamer me zo ontroert: dit was wat hij bijna dagelijks zag toen hij van al zijn opdrachten in Venetië was teruggekeerd, een stad moe van de zevenjarige oorlog, enkele jaren voor de schilder naar Spanje zou vertrekken.

Welaan, je keert terug naar ’t vaderland.
Nu en ? Kijk rond, wie nog van jou wil weten,
in welke kring van vrienden je belandt.
Je keert terug; kom, koop voor bij het eten

een fles van d’een of and’re zoete wijn,
kijk rustig uit het raam, bedenk eens even,
alles is alleen jouw schuld, en dat is fijn.
Zo hoort het ook. Bedankt. God zij geprezen.

Wat heerlijk toch, met niemand meer een band,
wat heerlijk, niemand om de schuld te geven,
wat heerlijk, werk’lijk niemand is van plan
tot aan zijn dood met jou vereend te leven.

Wat heerlijk, dat geen hand je heeft geleid
door aardedonk’re avonden en nachten,
wat heerlijk, werk’lijk niemand was bereid
om op een druk perron op jou te wachten.

Wat heerlijk om, op weg naar ’t vaderland,
jezelf op valse woorden te betrappen,
plots te begrijpen dat langzamerhand
je geest zich richten gaat op nieuwe stappen.

Jozef Brodsky

Op hun scheve poten
veranderen zij de winterweide
tot een tedere landingsbaan
voor heel jonge tijden

Op je fiets met vlaggetjes versierd,
reed je langs de volkstuintjes.
Klokken geselden
de laatste morgenkou.

Lammetjestijd.
Je speelmakkertjes
lopen achter de meisjes aan.

Uit: Woordenboekje voor een langslaper

Losgemaakt van ’t kruis weldra,
de beenderen gebroken,
verlaten op zijn moeder na
geslagen, bespuwd en zelfs doorstoken
blijft hij in wanhoop naar ons kijken

waarom kruisigt gij steeds opnieuw uwsgelijke?

Geliefden,

Hij werd in het Schwabische Gmünd geboren (Württemberg) in 1484 of 1485 en hij werd de meest begaafde leerling van Albrecht Dürer, namelijk Hans Baldung Grien.
Die bijnaam “Grien” (groen) daar zijn verschilende verklaringen voor maar als je weet dat er bij Dürer zo maar eens eventjes 3 Hansen werkten (Hans Schäufelein, Hans Süss en de zoon Hans Dürer) dan weet je dat die vierde Hans zich waarschijnlijk onderscheidde door zijn bijnaam Grien en dat kan gaan van zijn voorkeur voor groen tot het dragen van groene spullen, of…

Hij hoort bij mijn préferrés omdat hij op zijn eigenzinnige manier niet alleen een kind van zijn tijd was maar tegelijkertijd de tegenstellingen van die tijd in zijn werk verwoordt.
Hij maakt schitterende portretten, altaarstukken, maar hij brengt ook de erotiek in Duitsland binnen, en dat op een tijdstip dat de rennaissance in het maniërisme verloren loopt, dat de katolieke kerk dreunt op haar grondvesten eens Luther en Calvijn met hun stellingen de instellingen willen hervormen, kortom een wereld in beweging.
De lof der zotheid ontstaat in 1510, en in 1515 worden Luthers stellingen gepubliceerd door de Antwerpse drukker Claes De Graeve. Pest , de kriebelziekte (melaatsheid) en syfiilis woeden over Europa, hervormden en heksen sterven op brandstapels, samen met de Lutherse boeken.

Hans Baldung schildert de wreedheid van de tijd (de bischop van Straatsburg waar de artiest verbleef en rijk werd) was een ware heksenjager), de schoonheid van de droom, de pijn , kortom zijn veelzijdigheid is nog altijd te bewonderen in zijn meesterstuk: het retabel in de Freiburgse kathedraal.

Kijk naar zijn 7 leeftijden van de vrouw, en je begrijpt waarom de lucht boven hen zo dreigend en donker is.

Hier wil ik gewoon een tekst kwijt bij zijn meest ontroerend werk: de man van smarten.

Eerst als schilderij, maar kijk ook bij de volgende dag naar de gravure met dat onderwerp:
Daar is de gekruisigde  al van zijn kruis gehaald, maar toch heft hij nog even het hoofd op, alsof “het is volbracht” (consumatum est) niet volstond en de pijn blijft verder duren.

Vanuit Freiburg reis ik verder. Ik denk aan jullie.
Hans sterft in 1545, het jaar dat in Antwerpen de Antwerpse drukker Jacob Liesveldt wordt onthoofd wegens het drukken van een ketterse bijbel, terwijl een achtbaar lid van de rederijkerskamer de Violiere ook zijn hoofd verliest voor het Antwerpse stadhuis in 1547 wegens staatsondermijning.

Hou dus jullie hoofd recht nu het nog kan.

Jullie Theodore Silverstein

Ook Matisse vertraagde zijn val,
de jonge Icarus
tussen hemel en aarde bevroren
tot een kortstondige ster
stort in eindeloze zeeën
van nog te wenen tranen.

Of blijven lichtgewichten zweven
tot hun ouders begraven zijn?

Lieve zoon en goede vriend,

Op mijn reizen door de innerlijke en uiterlijke ruimtes zal ik jullie nu en dan een boodschap zenden, meestal “met andere woorden”, gedichten en beelden die iets van mezelf zeggen of van de plaats waar ik me denk te bevinden want als we eerlijk zijn denken we dat we toch het middelpunt van de schepping zijn.

Je mag ze best publiceren als reisberichten.
Lieve Simon, vind eerst jezelf en mocht het dan nog nodig zijn dan kun je nog altijd naar mij op zoek gaan, maar wellicht zal dat overbodig blijken.
Lieve psychiater, sta als vriend mijn zoon bij en bevecht samen de draken die onder menigvuldige namen opduiken zoals daar zijn, de oppervlakkigheid, het vooroordeel, het zelfbedrog, de jaloezie en nog een schare andere vurige beesten.
Ook hier zul je ze eerder dicht bij huis vinden dan in de Teutoonse wouden.

Ik zet een link bij deze draak want hij is te zien in een prachtige tentoonstelling, en als je de link “DRAAK” gebruikt krijg je ook nog eens een voorbeeld van internet-kunst.

Het is morgen witte donderdag. Al heb ik geen messias-allures wat sommigen ook beweren, toch was ik nederig de voeten van wie ik pijn of tekort heb gedaan.

Ik ben vaak dichterbij dan jullie vermoeden.

Vriend en vader, Silverstein Theodore